ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ
(θυμίαμα μάνναν)

Ελθέ μάκαρ Παιάν Τιτυοκτόνε Φοίβε Λυκορεύ
Μεμφίτ' αγλαότιμε ιήιε ολβιοδώτα
χρυσολύρη σπερμείε αρότριε Πύθιε Τιτάν
Γρύνειε Σμινθεύ Πυθοκτόνε Δελφικέ μάντι
άγριε φωσφόρε δαίμον εράσμιε κύδιμε κούρε
μουσαγέτα χοροποιέ εκηβόλε τοξοβέλεμνε
Βάκχιε και Διδυμεύ εκάεργε Λοξία αγνέ
Δήλιε άναξ πανδερκές έχων φαεσίμβροτον όμμα
χρυσοκόμα καθαράς φήμας χρησμούς τ' αναφαίνων
κλυθί μου ευχομένου λαών ύπερ εύφρονι θυμώι
τόνδε συ γαρ λεύσσεις τον απείριτον αιθέρα πάντα
γαίαν τ' ολβιόμοιρον ύπερθέ τε και δι' αμολγού
νυκτός εν ησυχίαισιν υπ' αστεροόμματον όρφνην
ρίζας νέρθε δέδορκας έχεις δε τε πείρατα κόσμου
παντός σοι δ' αρχή τε τελευτή τ' εστί μέλουσα
παντοθαλής συ δε πάντα πόλον κιθάρηι πολυκρέκτωι
αρμόζεις οτέ μεν νεάτης επί τέρματα βαίνων
άλλοτε δ' αυθ' υπάτην ποτέ Δώριον εις διάκοσμον
πάντα πόλον κιρνάς κρίνεις βιοθρέμμονα φύλα
αρμονίηι κεράσας παγκόσμιον ανδράσι μοίραν
μίξας χειμώνος θέρεος τ' ίσον αμφοτέροισιν
εις υπάτας χειμώνα θέρος νεάταις διακρίνας
Δώριον εις έαρος πολυηράτου ώριον άνθος
ένθεν επωνυμίην σε βροτοί κλήιζουσιν άνακτα
Πάνα θεόν δικέρωτ' ανέμων συρίγμαθ' ιέντα
ούνεκα παντός έχεις κόσμου σφραγίδα τυπώσιν
κλύθι μάκαρ σώζων μύστας ικετηρίδι φωνήι

Πέμπτη 1 Μαΐου 2008

Σελήνη - Εκάτη - Άρτεμις







«Ορθή, ως σύννεφο γυμνή και ονειροπόλα μέσα εις την ολόχρυση ωχρότητά της
Που την αντανακλά το φουσκωμένο κύμα της μακριάς, κυανής της κόμης,
Μέσα εις του δρυμού το ξέφωτο όπου αστροσκορπίζονται τα βρύα
Κοιτά η Δρυάς τον σιωπηλό ουρανό.
-Διστακτική, η πάλλευκη Σελήνη αφήνει τον πέπλο της να κυματίζεται
Εις του Ωραίου Ενδυμίωνος τα πόδια,
Και του αποθέτει το ηδύ της φίλημα με μίαν χλωμήν αχτίδα.»


Αρθρούρος Ρεμπώ


Ο Ήλιος, ο Ωκεανός και η Τηθύς είναι κάποιες από τις προολύμπιες θεότητες που εξακολούθησαν να λατρεύονται με ιδιαίτερες τιμές από τους ανθρώπους ακόμη και μετά την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας του Διός και της Αρμονίας εις τον Κόσμο.


Ο Ήλιος είναι υιός της Τιτανίδος Θείας (θεϊκής) και του Τιτάνος Υπερίωνος (αυτού που ευρίσκεται υψηλά). Σύζυγος του Ηλίου είναι η Θεά Πέρση, ή Περσηίς της οποίας το όνομα φαίνεται να συνδέεται με αυτό της Θεάς Περσεφόνης.


Ο Ήλιος, εις τον ελληνικό Μύθο, είναι, όπως μας πληροφορεί ο Κερένυϊ, γενάρχης και σοφός Θεός. "Ακόμη και σήμερα", γράφει ο Κερένυϊ, "όταν οι Έλληνες ομιλούν για την δύση του Ηλίου, λένε χαρακτηριστικά πως ο Ήλιος βασιλεύει".


Εις την αρχέγονη μάλιστα παράδοση συναντούμε και μία Θεά Ηλία, μητρική θεότητα που αποτελεί το θηλυκό αντίστοιχο του Ηλίου.

Ο Ήλιος έχει δύο αδελφές.


Η μία είναι η Θεά της αυγής, η Ηώς,


και η άλλη είναι η νυκτερινή Θεά Σελήνη.


Όπως είναι βεβαίως αυτονόητο, οι Θεοί Ήλιος και Σελήνη δεν ταυτίζονται με τα αντίστοιχα ουράνια σώματα.


Οι Έλληνες ήσαν άριστοι αστρονόμοι και ουδέποτε θεοποίησαν ουράνια σώματα.


Δυνάμεθα όμως να πούμε πως οι Θεοί αυτοί είναι και οι ίδιοι που ορίζουν τα ουράνια σώματα εις τα οποία δανείζουν τα ονόματά τους.


Έτσι ο Ήλιος, ο Θεός ο οποίος ορίζει τον ήλιο που μας φωτίζει και που αποτελεί προϋπόθεση της θνητής ζωής μας είναι επίσης ο Θεός ο οποίος ορίζει τους ήλιους όλων των ηλιακών συστημάτων του Σύμπαντος, όσων έχουν ήδη γεννηθεί, όσων τώρα γεννούνται και όσων θα γεννηθούν εις το μέλλον.


Σύμφωνα προς την πιο διαδεδομένη πλέον άποψη, μία σχέσις στενής συγγένειας ή και ταυτότητος κάποτε συνδέει τον Ήλιο με τον Απόλλωνα και την Σελήνη με την Αρτέμιδα. Ενδεχομένως ο Ήλιος και η Σελήνη να εκφράζουν τα τιτανικά αντίστοιχα των δύο αδελφών, του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος.

Το όνομα της Σελήνης δηλώνει το σέλας, το φως, όχι το άπλετο φως του πρωινού αλλά τον ηδύ φωτισμό που συντροφεύει την Νύκτα.


Η Σελήνη ονομάζεται και Μήνη, όνομα από το οποίο παράγονται οι λέξεις μην (μήνας) και έμμηνος ροή.


Μην, ονομάζεται επίσης ένας Θεός που ελατρεύθη εις την Ιωνία.


Είναι γνωστή η λυρική αφήγησις σχετικώς προς τον έρωτα της Σελήνης για τον Ενδυμίωνα. Ενδυμίων, "αυτός ο οποίος ευρίσκεται εντός", υπήρξε κάποτε βασιλεύς της Ηλείας και συνδέεται ίσως με τον Ιδαίο Δάκτυλο Ηρακλή που καθιέρωσε εκεί τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο Ενδυμίων ήταν πολύ νέος και πολύ όμορφος. Κάποιες άλλες εκδοχές του Μύθου τον θέλουν ποιμένα ή κηνυγό.
Μία σκιά εσκοτείνιαζε πάντοτε το ευγενικό του βλέμμα, ως εάν είχε γεννηθεί με το σημάδι της Σελήνης το οποίο προοιωνίζετο τον μεγάλο έρωτα που καθόριζε τον βίο του. Η Σελήνη τον είδε μία νύκτα να ονειροπολεί σε έναν δρυμό της Ηλείας. Τον ερωτεύθηκε με όλο της το νυκτερινό πάθος.
Επιθυμώντας να τον κρατήσει παντοτινά εις την ζωή του, του εχάρισε τον αιώνιο ύπνο που όμως δεν είναι θάνατος. Ο Ενδυμίων κοιμάται έκτοτε μέσα σε ένα σπήλαιο αλλά κάθε νύκτα η Θεά Σελήνη στέλνει τις αχτίδες της να τον ξυπνήσουν και ενώνεται κατόπιν μαζί του σε μία πράξη ερωτική που ούτε οι ποιητές καιρών αλλοτινών δεν άντεξαν ποτέ να περιγράψουν.


Λέγεται πως ο πτερωτός Θεός Ύπνος επίσης ερωτεύθη τον Ενδυμίωνα και του εχάρισε την δυνατότητα να κοιμάται με τα μάτια ανοικτά. Υπάρχει ακόμη μία εκδοχή σύμφωνα προς την οποίαν ο Ζευς εχάρισε εις τον Ενδυμίωνα την δυνατότητα να ορίζει τον θάνατό του μέσα από τον αιώνιο ύπνο του. Η Σελήνη απέκτησε από τον Ενδυμίωνα πενήντα θυγατέρες. Αλλά η Σελήνη ενώθη και με τον Θεό Δία και εγέννησε από αυτήν την ένωση την Πανδεία της οποίας το όνομα δηλώνει την λάμψη της πανσελήνου.


Την Θεά Σελήνη την ερωτεύθη και ο Παν.


Τις νύκτες, όταν η πανσέληνος βασιλεύει εις τους σκοτεινούς δρυμούς και τα ξέφωτα αυτά του Είναι από όπου δυνάμεθα να δούμε και να γνωρίσουμε τα όντα, και όταν των λύκων τα ουρλιαχτά ως να μας καλούν σε χώρες αλλόκοτες, σε πρωτόγνωρους τόπους ονείρου, ο Θεός Παν, παίζοντας με τον μαγικό του αυλό που εζήλεψε κάποτε ο Μότσαρτ και συνέθεσε ένα από τα αριστουργήματά του, ακόμη προσπαθεί να συγκινήσει με την μουσική του την σοφή Σελήνη που ομοιάζει να περισυλλέγει εντός της όλους τους απωλεσμένους έρωτες, όλους τους ανεκπλήρωτους πόθους.

Η άλλη αδελφή του Ηλίου, η ροδοδάκτυλη Ηώς, διακατέχεται από μία ερωτική ορμή τόσο έντονη που μας θυμίζει την Αφροδίτη ή τον Ωκεανό.
Η Ηώς ενώνεται με τον ισόθεο Τιθωνό, άνακτα της Τροίας που μεταμορφώθη κατόπιν σε τέττιγα με τους ωραίους νέους Κλειτό και Κέφαλο, αλλά και με τον Θεό Αστραίο, τον πατέρα των αστεριών, από το σπέρμα του οποίου εγέννησε το πρωινό αστέρι που ονομάζεται Εωσφόρος (αυτός που, όπως και η μητέρα του κομίζει την αυγή, το πρώτο φως της ημέρας) και τους Ανέμους: τον Ζέφυρο, τον Βορέα, τον Νότο και τον Απηλιώτη ή Εύρο ή Αργέστη. Οι Θεοί αυτοί, αν και ισχυρότατοι, υπακούουν εις τον Άνακτα των Ανέμων που φέρει το όνομα Αίολος.

Ο Ήλιος, η Σελήνη και η Ηώς είναι τρία αδέλφια που επιτελούν τρία έργα διαφορετικά αλλά κάθε ένα εκ των οποίων συμπληρώνει και ολοκληρώνει τα άλλα.

Η Θεά Σελήνη, η οποία θεωρείται συγγενής προς την Αρτέμιδα, συνδέεται και με την Θεά Εκάτη που, όπως είδαμε, επίσης συγγενεύει προς την Αρτέμιδα.


Να αναφέρουμε εδώ πως η Εκάτη είναι θυγατέρα της Αστερίας και του Περσαίου.


Αλλά η Εκάτη θεωρείται επίσης θυγατέρα της Μεγάλης Μαίας, της Θεάς Νυκτός.
Ο Ησίοδος μας διδάσκει (αλλά σε ένα απόσπασμα της "Θεογονίας" του τού οποίου, όπως επισημαίνει ο Παναγής Λεκατσάς, η γνησιότης έχει αμφισβητηθεί καθώς κάποιοι μελετητές διετύπωσαν την άποψη ότι πρόκειται περί Ορφικής παρεμβολής ενώ άλλοι επιμένουν ότι ανήκει εις τον Ησίοδο), πως η Εκάτη είναι μονογενής Θεά διακρίνοντάς την έτσι σαφώς από την Θεά Αρτέμιδα, την "δίδυμη" αδελφή του Απόλλωνος:

« ΟΥΤΩ ΤΟΙ ΚΑΙ ΜΟΥΝΟΓΕΝΗΣ ΕΚ ΜΗΤΡΟΣ ΕΟΥΣΑ
ΠΑΣΙ ΜΕΤ' ΑΘΑΝΑΤΟΙΣΙ ΤΕΤΙΜΗΤΑΙ ΓΕΡΑΕΣΣΙΝ
ΘΗΚΕ ΔΕ ΜΙΝ ΚΡΟΝΙΔΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΝ ΟΙ ΜΕΤ' ΕΚΕΙΝΗΝ
ΟΦΘΑΛΜΟΙΣΙ ΙΔΟΝΤΟ ΦΑΟΣ ΠΟΛΥΔΕΡΚΕΟΣ ΗΟΥΣ.
ΟΥΤΩΣ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΣ, ΑΙ ΔΕ ΤΕ ΤΙΜΑΙ »

« Έτσι λοιπόν, αν και μονογενής είναι από την μητέρα της,
ετιμήθη ανάμεσα εις τους Αθανάτους με τιμές ξεχωριστές.
Του Κρόνου ο υιός (ο Ζευς) τροφό την έκανε των νέων που έχοντας γεννηθεί την νύκτα
αίφνης τα μάτια τους εφώτισε της πολυδερκούς Ηούς το φως.
Έτσι εξ αρχής κουροτρόφος ήταν και τιμές γι' αυτό απολάμβανε »

Όπως και η Άρτεμις, η Εκάτη έρχεται επίσης αρωγός εις τις επιτόκους γυναίκες. Έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τους Θεούς της θαλάσσης αλλά και με τον Άρρητο, τον Ανείπωτο Κόσμο των Νεκρών.
Με την προσωνυμία Προθυραία λατρεύεται ως Θεά που στέκει εμπρός από τις θύρες των οίκων των θνητών αλλά και ως αυτή που στέκει εις τα σταυροδρόμια, όπως ακριβώς ο Ερμής, ο Θεός του λυκαυγούς και του λυκόφωτος, που είναι επίσης υιός της Μαίας Νυκτός και συνδέεται με τον Κόσμο των νεκρών καθώς είναι ο Ψυχοπομπός θεός.
Η Εκάτη προσφωνείται ακόμη με τα ονόματα Σκύλλα και Λύκαινα, ονόματα που φέρουν κάποια ζώα ιερά για την Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα.
Η Εκάτη δεν συνδέεται μόνον με την Σελήνη και την Αρτέμιδα αλλά και με την Θεά Περσεφόνη.

Πρέπει όμως να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν εκείνη η παρατήρησις του Καρλ Κερένυϊ, σύμφωνα προς την οποίαν η Άρτεμις δεν είναι σεληνιακή θεότης και οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με την Σελήνη. Υπάρχουν αρκετά επιχειρήματα για να στηρίξουν και την μία άποψη και την άλλην.

Η Σελήνη, ως αδελφή του Ηλίου, δύναται να συνδεθεί με την Αρτέμιδα που μία ανάλογη αδελφική σχέσις την συνδέει με τον Θεό του Φωτός Απόλλωνα. Ο Ήλιος όμως έχει και μία αδελφή ακόμη την Ηώ, ενώ η Άρτεμις και ο Απόλλων δεν έχουν άλλον αδελφό ή αδελφή από την ίδια μητέρα. Η Άρτεμις δεν τεκνοποιεί ενώ η Σελήνη αποκτά πενήντα θυγατέρες μόνο από τον Ενδυμίωνα. Από την άλλη πλευρά, η μυστηριακή φύσις της Σελήνης φαίνεται να την συνδέει με την Αρτέμιδα που έχει έντονη παρουσία εις τα Μυστήρια της Ελευσίνος. Και οι δύο Θεές εμφανίζονται εις τις αναπαραστάσεις να κρατούν αναμμένη την δάδα τους. Και οι δύο θεές είναι κουροτρόφοι.

Από όλα αυτά, και από πολλά ακόμη, προκύπτει ότι η Άρτεμις έχει μία πλευρά σεληνιακή, και πρόκειται εδώ για την πλέον μυστηριακή πλευρά της Θεάς, χωρίς όμως οι δύο Θεές να ταυτίζονται απολύτως. Η ταύτισις των δύο Θεαινών άλλωστε θα εδύνατο να είναι καρπός και αποτέλεσμα της εσφαλμένης, τουλάχιστον εις το πλαίσιο της πολυθεϊκής συλλήψεως του Κόσμου, τάσεως να αναγνωρίζεται η ιδία θεότης πίσω από πολλούς διαφορετικούς Θεούς. Με δύο διαφορετικούς Θεούς οι Έλληνες ουδέποτε εννόησαν δύο ακριβώς ίδιες Φυσικές Δυνάμεις ή δύο ακριβώς ίδιες Ιδέες. Αυτό το οποίον είναι, είναι το θεϊκό-συμπαντικό Ένα το οποίο διασπάται εις τα πολλά διανοίγοντας έτσι την δυνατότητα του Κόσμου. Ας μην είμεθα όμως υπερβολικά αναγωγικοί. Οι άλογες αναγωγές και οι ταυτίσεις είναι προϊόντα υπεραπλουστεύσεων που αρμόζουν περισσότερο εις την μονοθεϊα παρά εις την πολυθεϊκή σκέψη. Έχοντας κατά νου λοιπόν την θεμελιώδη αυτήν αρχή του παγανισμού, ημπορούμε εις την συνέχεια να προχωρήσουμε και να ομιλήσουμε για μία βαθειά συγγένεια που συνδέει τις δύο διαφορετικές μεταξύ τους Θεές την Αρτέμιδα και την Σελήνη. Όταν όμως αποκαλούμε την Αρτέμιδα με το όνομα της Σελήνης, το κάνουμε μόνον ποιητική αδεία.

Η Άρτεμις είναι νυκτερόφοιτος, είναι Θεά δαδούχος που την νύκτα περιπλανάται εις τους δρυμούς και κατά την Ιερά Νύκτα της Ελευσίνος είναι πάντοτε παρούσα, είναι η Ιερά Άρκτος και η Έλαφος, είναι η Λέαινα που κυνηγά για να εξασφαλίσει την τροφή διότι είναι κουροτρόφος. Η Σελήνη συνδέεται περισσότερο με τον Ταύρο και την Αγελάδα. Ας μην λησμονούμε ότι όταν ο Κάδμος αναζητούσε την αδελφή του Ευρώπη που είχε απαχθεί από τον Δία, έλαβε έναν χρησμό από το Μαντείο των Δελφών σύμφωνα προς το οποίον έπρεπε, αφού διασχίσει την χώρα των Φλεγύων και την χώρα της Φωκίδος και συναντήσει τον ποιμένα Πελάγοντα με το κοπάδι του από βοοειδή, να ακολουθήσει εκείνην την αγελάδα από το κοπάδι που θα έφερε επάνω της τα σημάδια της Σελήνης. Ο Κάδμος ακολούθησε την συμβουλή του Απόλλωνος και οδηγήθηκε από την αγελάδα ως την Θήβα. Εκεί εθυσίασε την αγελάδα και ίδρυσε την Ακρόπολη των Θηβών. Η Σελήνη λοιπόν συνδέεται και με τα Μυστήρια των Καβείρων.

της Ουρανίας Τουτουντζή

Τρίτη 15 Απριλίου 2008

Καβείρια Μυστήρια και Ορθός Λόγος



Εισαγωγή


Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Καβείρων . Οι Κάβειροι είναι χθόνιες Θεότητες Θρακοπελασγικής προέλευσης. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την γενεαλογία, την προέλευση, το πλήθος και τις ιδιότητές τους. Επειδή οι εκδοχές αυτές είναι συχνά αντικρουόμενες καλό είναι να αναφέρουμε τις επικρατέστερες.

Οι Κάβειροι είναι συλλογικό όνομα μιας ομάδας Θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας. Στο λεξικό Σούδας αναφέρεται :


«Κάβειροι: όνομα έθνους σημαίνει δε και δαίμονας».


Υπάρχει η άποψη ότι οι Κάβειροι πήραν το όνομά τους από το όρος Κάβειρος της Βερεκυντίας μίας περιοχής της Φρυγίας στην οποίαν κατοικούσαν οι Βερεκύνται. Το φύλο αυτό κατοικούσε ανατολικά της Λυδίας και Καρίας στα παράλια των οποίων αναπτύχθηκαν οι ελληνικές αποικίες των Ιώνων. Βερέκυνθος ονομάζεται επίσης όρος της Κρήτης προέκταση των Λευκών ορέων, όπου κατά την παράδοση οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι δαίμονες ακόλουθοι της μητέρας των Θεών Κυβέλης, εξόρυσσαν και κατεργαζόταν τον χαλκό και τον σίδηρο.

Άρα υπάρχει και στην άποψη αυτή συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με την κατεργασία των μετάλλων. Άραγε οι μυστηριακές αυτές θεότητες εισήχθησαν από την Φρυγία ή εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα; Όπως θα τεκμηριώσω παρακάτω, μάλλον εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα.

Προφανής είναι και η ετυμολογική συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με τα ρήματα


κάω, κύω ή κάπτω.


Κατά καιρούς επιχειρήθηκε η συσχέτιση της λατρείας των Καβείρων στους Φοίνικες με την λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης.


Πρόκειται για τελείως διαφορετικές ομάδες θεοτήτων οι οποίες δεν σχετίζονται καθόλου μεταξύ τους.


Οι Κάβειροι στους Φοίνικες είναι επτά και σε αυτούς προστίθετο ο Ασκληπιός, ενώ στην λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης είναι γνωστό ότι οι Κάβειροι είναι τέσσερεις. Αν οι Κάβειροι της Σαμοθράκης προερχόταν από την Φοινίκη θα έπρεπε να είναι επτά και όχι τέσσερεις.

Οι Κάβειροι λοιπόν έχουν Ελληνική προέλευση, είναι οι καίοντες , οι δαίμονες οι οποίοι είναι παιδιά του Ηφαίστου.


Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης ταυτίζαν τους Καβείρους με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος.

Κατά μία παράδοση την οποία διασώζει ο Παυσανίας, ο Προμηθέας μαζί με τον υιό του Αιτναίο λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία μία περιοχή στην οποία όπως είναι γνωστό εγκαταστάθηκαν Θρακοπελασγοί. Ο Προμηθέας ως γνωστόν σχετίζεται με την φωτιά την οποία κλέβει από τους Θεούς και παραδίδει στους ανθρώπους, αλλά και το όνομα του υιού του Αιτναίου παραπέμπει στο ηφαίστειο Αίτνα της Σικελίας και στο «ηφαιστειώδες πυρ».

Μπορούμε εδώ να παραθέσουμε και άλλα στοιχεία από τις πηγές τα οποία καταδεικνύουν ότι οι Κάβειροι σχετίζονται άμεσα με δύο είδη φωτιάς.


Την ανεξέλεγκτη - αδάμαστη φωτιά των ηφαιστείων,


την φωτιά η οποία στην υπηρεσία του ανθρώπου γίνεται φίλος και σύμμαχος στην κατεργασία των μετάλλων, στην πρόοδο, στον πολιτισμό.


Οι Θρακοπελασγοί λοιπόν ,


ιδρυτές της λατρείας των Καβείρων,


στηρίζουν τα πρώτα στοιχεία της λατρείας τους στην πυρολατρεία.


Ένα σημαντικό δρώμενο που έλκει την καταγωγή του , από την πυρολατρία αυτής της περιόδου, είναι και η Πυροβασία (Αναστενάρια), η οποία με έντονα Διονυσιακά στοιχεία τα οποία προστέθηκαν,


έφτασε μέχρι τις μέρες μας.

Ο Στράβων σχετίζει τους Καβείρους με τους Κορύβαντες και τους Τελχίνες και παρατηρεί ότι άλλες θεότητες συγχέονται με αυτές και άλλες θεωρούνται πρόγονοί τους. Μάλιστα δε παραλληλίζει την Καβείρια λατρεία με την παιδοτροφία του Διός, πράγμα το οποίο μπορεί να σημαίνει ότι προϋπήρξε η Καβείρια λατρεία της Ολυμπίας.

«.ΤΟΙΟΥΤΟΥΣ ΓΑΡ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΜΟΝΑΣ Η ΠΡΟΠΟΛΟΥΣ ΘΕΩΝ ΤΟΥΣ ΚΟΥΡΗΤΑΣ ΦΑΣΙΝ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΝΤΕΣ ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΦΡΥΓΙΚΑ, ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΙΣ ΤΙΣΙΝ ΕΜΠΕΠΛΕΓΜΕΝΑ ΤΑΙΣ ΜΕΝ ΜΥΣΤΙΚΑΙΣ ΤΑΙΣ Δ'ΑΛΛΑΙΣ ΠΕΡΙ ΤΕ ΤΗΝ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΠΑΙΔΟΤΡΟΦΙΑΝ ΤΗΝ ΕΝ ΚΡΗΤΗι ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΟΡΓΙΑΣΜΟΥΣ ΕΝ ΤΗι ΦΡΥΓΙΑι ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΙΔΗΝ ΤΗΝ ΤΡΩΪΚΗΝ ΤΟΠΟΙΣ. ΤΟΣΑΥΤΗ Δ'ΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΛΟΓΟΙΣ ΤΟΥΤΟΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑ, ΤΩΝ ΜΕΝ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΙΣ ΚΟΥΡΗΣΙ ΤΟΥΣ ΚΟΡΥΒΑΝΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΒΕΙΡΟΥΣ ΚΑΙ ΙΔΑΙΟΥΣ ΔΑΚΤΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΤΕΛΧΙΝΑΣ ΑΠΟΦΑΙΝΟΝΤΩΝ, ΤΩΝ ΔΕ ΣΥΓΓΕΝΕΣ ΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣ ΤΙΝΑΣ ΑΥΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΔΙΑΣΤΕΛΛΟΜΕΝΩΝ, ΩΣ ΔΕ ΤΥΠΩι ΕΙΠΕΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΛΕΟΝ, ΑΠΑΝΤΑΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥΣ ΤΙΝΑΣ ΚΑΙ ΒΑΚΧΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΙΩι ΚΙΝΗΣΕΙ ΜΕΤΑ ΘΟΡΥΒΟΥ ΚΑΙ ΨΟΦΟΥ ΚΑΙ ΚΥΜΒΑΛΩΝ ΚΑΙ ΤΥΜΠΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΩΝ, ΕΤΙ Δ'ΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΒΟΗΣ ΕΚΠΛΗΤΤΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝ ΣΧΗΜΑΤΙ ΔΙΑΚΟΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ ΚΟΙΝΟΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΑΥΤΑ ΤΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΕΝ ΛΗΜΝΩι »

Στα ελάχιστα αποσπάσματα του έργου του Μνασέα που διασώθηκαν βρίσκονται πολύ αξιόπιστες πληροφορίες.


Σχετικά με τους Κάβειρους αναφέρει ότι ήταν τέσσερεις


ο Αξιόκερσος, ο Κάσμιλος, η Αξίερος και η Αξιόκερσα.


Οι δύο πρώτοι είναι αρσενικοί και αντιστοιχούν στον Άδη ή Πλούτωνα και στον Ερμή ενώ οι άλλοι δύο είναι θηλυκοί και αντιστοιχούν στην Δήμητρα και την Περσεφόνη:




« ΜΥΟΥΝΤΑΙ ΔΕ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΤΟΙΣ ΚΑΒΕΙΡΟΙΣ, ΩΝ ΜΝΑΣΕΑΣ ΦΗΣΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ. ΤΕΣΣΑΡΕΣ Δ'ΕΙΣΙ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟΝ, ΑΞΙΕΡΟΣ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ, ΑΞΙΕΡΟΣ ΜΕΝ ΕΣΤΙ Η ΔΗΜΗΤΗΡ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ ΔΕ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΟΣ ΔΕ Ο ΑΔΗΣ, Ο ΔΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ, ΚΑΣΜΙΛΟΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΕΣΤΙΝ, ΩΣ ΙΣΤΟΡΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΔΩΡΟΣ »

Ο Ηρόδοτος στην λατρεία των Καβείρων ταυτίζει τον ιθυφαλλικό Ερμή των Πελασγών με τους Καβείρους. Και μάλιστα θεωρεί ότι πρώτοι από τους υπόλοιπους Έλληνες πήραν τα μυστήρια οι Αθηναίοι.

« ΤΟΥ ΔΕ ΕΡΜΕΩ ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΟΡΘΑ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ ΠΟΙΟΥΝΤΕΣ ΟΥΚ ΑΠ' ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΜΕΜΑΘΗΚΑΣΙ, ΑΛΛ' ΑΠΟ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΠΡΩΤΟΙ ΜΕΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ, ΠΑΡΆ ΔΕ ΤΟΥΤΩΝ ΑΛΛΟΙ. ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΓΑΡ ΗΔΗ ΤΗΝΙΚΑΥΤΑ ΕΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ ΕΝ ΤΗι ΧΩΡΗι, ΟΘΕΝ ΠΕΡ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΗΡΞΑΝΤΟ ΝΟΜΙΣΘΗΝΑΙ. ΟΣΤΙΣ ΔΕ ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΩΝ ΜΕΜΥΗΤΑΙ, ΤΑ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΕΠΙΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ, ΟΥΤΩΣ ΩΝΗΡ ΟΙΔΕ ΤΟ ΛΕΓΩ. ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗΝ ΟΙΚΕΟΝ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΟΥΤΟΙ ΟΙ ΠΕΡ ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ, ΚΑΙ ΠΑΡΑ ΤΟΥΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΤΑ ΟΡΓΙΑ ΠΑΡΑΛΑΜΒΑΝΟΥΣΙ. ΟΡΘΑ ΩΝ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ Τ' ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΜΕΩ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΕΠΟΙΗΣΑΝΤΟ. ΟΙ ΔΕ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΙΕΡΟΝ ΤΙΝΑ ΛΟΓΟΝ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΥ ΕΛΕΞΑΝ, ΤΑ ΕΝ ΤΟΙΣΙ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗι ΜΥΣΤΗΡΙΟΙΣΙ ΔΕΔΗΛΩΤΑΙ »

Σε ελεύθερη απόδοση δηλαδή,


«τα αγάλματα όμως του Ερμή με ορθωμένο το μόριό τους οι Έλληνες δεν έμαθαν από τους Αιγύπτιους να τα φτιάχνουν έτσι , αλλά από τους Πελασγούς, και πρώτοι από όλους τους Έλληνες τα πήραν οι Αθηναίοι και από αυτούς τα πήραν οι υπόλοιποι. Γιατί οι Αθηναίοι λογαριάζονταν ήδη Έλληνες όταν οι Πελασγοί πήγαν να κατοικήσουν στον τόπο τους, οπότε άρχισαν και αυτοί να θεωρούνται Έλληνες. Και όποιος έχει μυηθεί στα όργια των Καβείρων, αυτά που τελούν οι Σαμοθράκες, οι οποίοι τα έχουν πάρει από τους Πελασγούς, καταλαβαίνει τι εννοώ (στο σημείο αυτό ο Ηρόδοτος αφήνει να εννοηθεί ότι μάλλον ήταν ήδη μυημένος στα Καβείρια).
Γιατί την Σαμοθράκη κατοικούσαν παλιότερα αυτοί ακριβώς οι Πελασγοί που πήγαν να συγκατοικήσουν με τους Αθηναίους και από αυτούς πήραν οι Σαμοθράκες τα όργια. Έτσι λοιπόν, τα αγάλματα του Ερμή με ορθωμένο το μόριο πρώτοι από τους Έλληνες τα έφτιαξαν οι Αθηναίοι, που τα έμαθαν από τους Πελασγούς. Και οι Πελασγοί έχουν γι' αυτό κάποιαν ιερή εξήγηση που παρασταίνεται στα Μυστήρια της Σαμοθράκης».

Στο Βατικανό, σώζεται ένα σημαντικό μαρμάρινο μνημείο σχετικό με τα Καβείρια.


Στις τρεις όψεις του γλυπτού παριστάνονται ο Αξιόκερσος, η Αξιόκερσα και ο Κάσμιλος. Στην βάση όμως του μνημείου βρίσκονται οι αντίστοιχες θεότητες της Ολύμπιας Θρησκείας και ταυτίζουν τον Αξιόκερσο με τον Απόλλωνα - Ήλιο, την Αξιόκερσα με την Αφροδίτη και τον Κάσμιλο με τον Έρωτα.

Ας μη μακρυγορήσω αναφέροντας περισσότερα στοιχεία . Από όσα έχουν μέχρι τώρα αναφερθεί , προκύπτει ότι η Καβείρεια Λατρεία σχετίζεται με Θεούς εκπροσώπους φυσικών δυνάμεων . Στην Λατρεία αυτή, ο ανθρωπομορφισμός κατέχει πολύ κατώτερη θέση σε σχέση με την Θρησκεία του Δωδεκαθέου. Οι βασικοί άξονες της λατρείας θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
Αρχικά υπάρχει μία μεγάλη θηλυκή θεότητα, Μητέρα των Θεών και όλων των όντων. Από αυτήν προκύπτουν δύο αρσενικές θεότητες, οι οποίες έχουν διαφορετικό βαθμό θείας καταγωγής και όλοι μαζί αποτελούν ένα οικογενειακό σύμπλεγμα.


Από τους δύο αρσενικούς θεούς, ο μεγαλύτερος μπορεί να θεωρηθεί διαδοχικά ως Ζευς, Άδης, Ήλιος και Διόνυσος. Στη Λήμνο θεωρείται ο Ήφαιστος ως θεός της φωτιάς, του ουρανίου και χθονίου πυρός, με το οποίο γονιμοποιεί την πρώτιστη Γη - Μητέρα από την οποία κατάγεται.


Από την Ένωση αυτή, προκύπτει ο Κάσμιλος (ή Κάδμιλος, ή Καδμίλος), ο διακοσμητής του Σύμπαντος, ο γήινος γεννήτορας που προσωποποιείται με τον ιθυφαλλικό Ερμή, τον Διόνυσο ή τον Έρωτα . Έτσι η θέση - αντίθεση των θεοτήτων, ολοκληρώνεται με την αδράνεια ανάπαυση του αθανάτου Θεού από τη μία, και την συνεχή δράση του Θεού ζώντος και θνήσκοντος από την άλλη.



Προβληματισμοί πάνω στην φύση των Μυστηρίων


Ας έλθουμε τώρα στο κυρίως θέμα μας. Προσεγγίζοντας τα Μυστήρια μέσα από τις πηγές θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απάντηση στα εύλογα ερωτήματα που ανακύπτουν.



Ποιο ήταν το περιεχόμενο της λατρείας των Καβείρων;


Ποιο ήταν το όφελος των μυουμένων από την Μύηση στα Μυστήρια;


Kαλλιεργούσαν οι Μύστες την δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων;


Διατήρησαν τα Μυστήρια τον χαρακτήρα τους αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου ή ακολουθούσαν τις εξελίξεις της εποχής;


Ποια είναι η θέση των φιλοσόφων , των τραγικών ποιητών σχετικά με τα Μυστήρια;


Ήταν συμβατή ή ασύμβατη η τέλεση των Μυστηρίων με την τάση του Έλληνα να εξηγήσει τον Κόσμο λογικά;



Τα Μυστήρια είχαν χαρακτήρα μυητικό - παιδευτικό και οδηγούσαν στην ηθική τελείωση των μυουμένων.


Το τι ακριβώς γινόταν στα Μυστήρια κανείς δεν γνωρίζει.


Ίσως να γινόταν διδασκαλία των θεμελιωδών κοσμογονικών ιδεών στις οποίες πρώτη θέση κατείχε η γενεαλογία των Καβείρων.


Το ότι περιλαμβανόταν η θεμελιώδης περί δημιουργίας διδασκαλία, φαίνεται και από το γεγονός ότι στα Μυστήρια γινόταν επίκληση του Ουρανού και της Γαίας ως Θεών της δημιουργίας.

Οι μυούμενοι δεχόταν επίσης την διδασκαλία περί γενέσεως και θανάτου στην φύση.


Στα Καβείρια Μυστήρια, η μύηση εστιαζόταν κυρίως στα περί γενέσεως και λιγώτερο στα περί θανάτου, όπως γινόταν κυρίως στα Ελευσίνια Μυστήρια.


Σε κανένα σημείο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν υπάρχει συσχέτιση των Καβειρίων Μυστηρίων με διδασκαλία περί μετεμψύχωσης και αθανασίας της ψυχής . Ούτε από τα μέχρι στιγμής ευρήματα των ανασκαφών, προκύπτει συσχέτιση των Καβειρίων με την μετεμψύχωση.

Η εντύπωση που δημιουργείται στον ερευνητή από την συστηματική μελέτη της έγκυρης βιβλιογραφίας και των ευρημάτων,


είναι ότι στα Καβείρια Μυστήρια γινόταν κατανοητή στον μυούμενο,


η ΘΕΣΗ


του κάθε ανθρώπου στον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου στην φύση.


Η μύηση απελευθέρωνε τον μυούμενο από τις, παρά φύσιν, αντιλήψεις του πρωτόγονου ανθρώπου περί αναστάσεως, αθανασίας της ψυχής και μετεμψύχωσης και τον βοηθούσαν να ζήσει και να πεθάνει με αξιοπρέπεια.

Το ότι η μύηση είχε σαφώς χαρακτήρα παιδευτικό, φαίνεται από ένα απόσπασμα του Θέωνος του Σμυρναίου,


στο οποίο τα πέντε στάδια της μύησης περιγράφονται αναλυτικά και παραλληλίζονται με τα στάδια διδασκαλίας των Μαθηματικών,


αλλά και της εκπαιδευτικής διαδικασίας γενικώτερα.


Τα στάδια αυτά είναι


ο καθαρμός,


η παράδοση της τελετής,


η εποπτεία,


η ανάδεση στεφάνων,


η τελειοποίηση


και


ευδαιμονία.

«. ΜΥΗΣΕΩΣ ΔΕ ΜΕΡΗ ΠΕΝΤΕ. ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΝ ΚΑΘΑΡΜΟΣ. ΟΥΤΕ ΓΑΡ ΑΠΑΣΙ ΤΟΙΣ ΒΟΥΛΕΥΟΜΕΝΟΙΣ ΜΕΤΟΥΣΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΕΣΤΙΝ, ΑΛΛ' ΕΙΣΙΝ ΟΥΣ ΑΥΤΩΝ ΕΙΡΓΕΣΘΑΙ ΠΡΟΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ, ΟΙΟΝ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΑΣ ΜΗ ΚΑΘΑΡΑΣ ΚΑΙ ΦΩΝΗΝ ΑΞΥΝΕΤΟΝ ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΥΣ ΔΕ ΤΟΥΣ ΜΗ ΕΙΡΓΟΜΕΝΟΥΣ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΘΑΡΜΟΥ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΤΥΧΕΙΝ. ΜΕΤΑ ΔΕ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΣΤΙΝ Η ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ. ΤΡΙΤΗ ΔΕ (Η) ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ. ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΕ, Ο ΔΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ, ΑΝΑΔΕΣΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΜΜΑΤΩΝ ΕΠΙΘΕΣΙΣ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΙΣ, ΑΣ ΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΒΕ ΤΕΛΕΤΑΣ, ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΙ ΔΥΝΑΣΘΑΙ, ΔΑιΔΟΥΧΙΑΣ ΤΥΧΟΝΤΑ Η ΙΕΡΟΦΑΝΤΙΑΣ Η ΤΙΝΟΣ ΑΛΛΗΣ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ. ΠΕΜΠΤΗ ΔΕ Η ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΘΕΟΦΙΛΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΙΣ ΣΥΝΔΙΑΙΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ. ΚΑΤΑ ΤΑΥΤΑ ΔΗ ΚΑΙ Η ΤΩΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΩΝ ΛΟΓΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΩΤΟΝ ΕΧΕΙ ΚΑΘΑΡΜΟΝ ΤΙΝΑ, ΟΙΟΝ ΤΗΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΠΡΟΣΗΚΟΥΣΙ ΜΑΘΗΜΑΣΙΝ ΕΚ ΠΑΙΔΩΝ ΣΥΓΓΥΜΝΑΣΙΑΝ. Ο ΜΕΝ ΓΑΡ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ ΚΡΗΝΑΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤ'ΑΝΙΜΩΝΤΑ ΦΗΣΙΝ ΑΤΕΙ ΡΕΙ ΧΑΛΚΩι ΔΕΙΝ ΑΠΟΡΡΥΠΤΕΣΘΑΙ. Ο ΔΕ ΠΛΑΤΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΔΕΙΝ ΦΗΣΙ ΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ. ΤΑΥΤΑ Δ' ΕΣΤΙΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ, ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ, ΣΤΕΡΕΟΜΕΤΡΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ, ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ. ΤΗι ΔΕ ΤΕΛΕΤΗι ΕΟΙΚΕΝ Η ΤΩΝ ΚΑΤΆ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΘΕΩΡΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ, ΤΩΝ ΤΕ ΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ. ΕΠΟΠΤΕΙΑΝ ΔΕ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΝΟΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΤΩΣ ΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΝ. ΑΝΑΔΕΣΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΕΨΙΝ ΗΓΗΤΕΟΝ ΤΟ ΕΞ ΩΝ ΑΥΤΟΣ ΤΙΣ ΚΑΤΕΜΑΘΕΝ ΟΙΟΝ ΤΕ ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑΝ ΚΑΤΑΣΤΗΣΑΙ. ΠΕΜΠΤΟΝ Δ'ΑΝ ΕΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΩΤΑΤΟΝ Η ΕΚ ΤΟΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤ' ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΟΜΟΙΩΣΙΣ ΘΕΩι ΚΑΤΆ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ».

Κατά τον Πλάτωνα δηλαδή, το τελικό στάδιο της μυήσεως είναι η ευδαιμονία και η κατά το δυνατόν ομοίωσις προς τους Θεούς. Ο Ηράκλειτος δίνει και μία άλλη διάσταση στα μυστήρια χαρακτηρίζοντάς τα «άκεα» δηλαδή θεραπευτικά, κυρίως ψυχοθεραπευτικά.

«.. ΟΥΝ ΕΝΕΚΑ ΤΗΣ ΕΝ ΗΜΙΝ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΠΡΟΣΦΥΟΜΕΝΩΝ ΑΥΤΗι ΚΑΚΩΝ, ΛΥΣΕΩΣ ΤΕ ΑΠΟ ΤΩΝ ΔΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΧΑΡΙΝ ΤΑ ΤΟΙΑΥΤΑ ΠΡΟΣΑΓΕΤΑΙ. ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ ΕΙΚΟΤΩΣ ΑΥΤΑ ΑΚΕΑ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΠΡΟΣΕΙΠΕΝ, ΩΣ ΕΞΑΣΚΟΥΜΕΝΑ ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑΣ ΨΥΧΑΣ ΕΞΑΝΤΕΙΣ ΑΠΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΕΝ ΤΗι ΓΕΝΕΣΕΙ ΣΥΜΦΟΡΩΝ ».

Είναι αλήθεια ότι για να διαφυλαχθεί το απόρρητο και σεβασμός στα Μυστήρια, καλλιεργήθηκε η δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων .


Θεωρώ ότι το πολύπλοκο τυπικό και η τελετουργία ασκούσαν επίδραση στους λιγότερο πεπαιδευμένους, στους λιγότερο σκεπτομένους.

Για παράδειγμα , τα εμβλήματα των μυστών της Σαμοθράκης ήταν ένα στεφάνι με κλαδιά ελιάς και μία κόκκινη κορδέλλα που περιέβαλλε το μέτωπο.


Οι λιγότερο σκεπτόμενοι είχαν την εντύπωση ότι η κορδέλλα αυτή είχε την δύναμη να τους προστατεύει από κάθε κακό, να γαληνεύει την θάλασσα κλπ.


Για τους σκεπτόμενους είχε χαρακτήρα περισσότερο συμβολικό,


παρά αποτρεπτικό.. παντός κακού.


Προφανώς μάλιστα κάποιοι από τους μύστες, με την κορδέλλα στο μέτωπο,


να κατέληξαν μετά από ναυάγιο στον βυθό του Θρακικού Πελάγους !!!

Μερικές περιπτώσεις κριτικής και αμφισβήτησης

Υπάρχουν και αρκετές αναφορές στα Μυστήρια με περιπαικτικό τρόπο.


Ο Αριστοφάνης μάλιστα στην κωμωδία του Όρνιθες (στίχοι 1516 - 1537) σώζει έναν εκπληκτικό διάλογο μεταξύ Προμηθέα και Πισθέταιρου:

Προμηθέας : Από τότε που κατοικήσατε τον αέρα κανείς θνητός δεν θυσιάζει, κνίσα ψητού δεν έφτασε σε μας. Νηστεύουμε χωρίς ψητό, όπως στα Θεσμοφόρια και οι Βάρβαροι θεοί κράζουν σαν Ιλλυριοί και θα ριχτούν στον Δία λένε, από πάνω αν δεν ανοίξει αγορά να γίνει εισαγωγή σπλάχνων και κρεάτων.
Πισθέταιρος : Καλά αλλά υπάρχουν από πάνω σας βάρβαροι θεοί ;
Προμηθέας : Δεν είναι βάρβαροι στην πατρίδα του Εξηκεστίδη ;
Πισθέταιρος : Κι αυτοί οι βάρβαροι θεοί τι όνομα έχουν ;
Προμηθέας : Τι όνομα ; Tριβαλλοί.
Πισθέταιρος : Κατάλαβα ! Γιαυτό λέμε «αντε στον τρίβολο».
Προμηθέας : Βεβαίως και γιαυτό. Ένα σου λέω. Θα έρθουν από τον Δία και τους Τριβαλλούς πρέσβεις να τα βρείτε, αλλά εσείς να αρνηθείτε. Πρέπει να δώσει πίσω ο Δίας στα πουλιά τα σκήπτρα που τους πήρε, να δώσει και σε σένα γυναίκα την Βασίλεια . . .
Αλλά και στην «Ειρήνη» ο Αριστοφάνης περιπαίζει τους μυημένους στα Μυστήρια της Σαμοθράκης οι οποίοι πιστεύουν ότι έχουν την δύναμη να αποτρέψουν με την προσευχή τους κάποιο κακό. Έτσι ο Τρυγαίος λέει για τον Λακεδαιμόνιο που έρχεται :

«. ΑΝΔΡΕΣ, ΤΙ ΠΕΙΣΟΜΕΘΑ; ΝΥΝ ΑΓΩΝ ΜΕΓΑΣ. ΑΛΛ' ΕΙ ΤΙΣ ΥΜΩΝ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑιΚΗι ΤΥΓΧΑΝΕΙ ΜΕΜΥΗΜΕΝΟΣ, ΝΥΝ ΕΣΤΙΝ ΕΥΞΑΣΘΑΙ ΚΑΛΟΝ ΑΠΟΣΤΡΑΦΗΝΑΙ ΤΟΥ ΜΕΤΙΟΝΤΟΣ ΤΟΝ ΠΟΔΑ .» Δηλαδή «τώρα είναι ο μεγάλος αγώνας. Αλλά αν κάποιος από σας τυχαίνει να είναι μυημένος στα Μυστήρια της Σαμοθράκης, τώρα είναι η στιγμή να δεηθεί, να βγάλει εκείνος τα πόδια του καθώς θα γυρίζει»

Ο Πλούταρχος


διασώζει σε δύο παραλλαγές έναν διάλογο μεταξύ του εξομολόγου ιερέα των μυστηρίων και του Λάκωνα Ανταλκίδα.


Όταν ρωτήθηκε από τον ιερέα για το μεγαλύτερό του αμάρτημα απάντησε


«οι Θεοί το γνωρίζουν»:


« ΑΝΤΑΛΚΙΔΑΣ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΜΥΟΥΜΕΝΟΣ ΕΡΩΤΗΘΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΤΙ ΔΕΙΝΟΤΕΡΟΝ ΔΕΔΡΑΚΕΝ ΕΝ ΤΩι ΒΙΩι. ΕΙ ΤΙ ΜΟΙ ΠΕΠΡΑΚΤΑΙ ΤΟΙΟΥΤΟΝ, ΕΙΣΟΝΤΑΙ ΕΙΠΕΝ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΘΕΟΙ »

Χαρακτηριστικό επίσης είναι και αυτό που διασώζει


ο Διογένης Λαέρτιος,


όπου ο Θεόδωρος ρώτησε τον ιεροφάντη Ευρυκλείδη


«πες μου ποιοι είναι οι ασεβούντες περί τα Μυστήρια»


και είπε εκείνος


«αυτοί που τα φανερώνουν στους αμύητους».


«Άρα»


του απάντησε ο Θεόδωρος


«και συ είσαι ασεβής γιατί τα φανερώνεις στους αμύητους».


Έτσι κινδύνευσε να δικαστεί στον Άρειο Πάγο και τον γλύτωσε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς.

Επίλογος

Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλες περιπτώσεις «καλόπιστης» ή «κακόπιστης» κριτικής απέναντι στα Μυστήρια. Αυτό που προκύπτει μέσα από την έρευνα μπορεί να συνοψισθεί στα παρακάτω:



Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το τι ακριβώς περιείχε η λατρεία των Καβείρων, σίγουρα όμως είχε χαρακτήρα παιδευτικό.
Ο μυημένος κατανοούσε τις θεμελιώδεις κοσμογονικές ιδέες, την λειτουργία της ζωής , του έρωτα και του θανάτου.
Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι κατανοούσαν το περιεχόμενο της μύησης , χωρίς να έχουν ανάγκη τις δεισιδαιμονίες που περιέβαλαν τα Μυστήρια.
Οι λιγότερο σκεπτόμενοι άνθρωποι έμεναν περισσότερο στις δεισιδαιμονίες και λιγότερο στην ουσία.
Οι περισσότεροι φιλόσοφοι εκφράζονται με σεβασμό για τα Μυστήρια.




Δεν λείπουν όμως και οι αναφορές με περιπαικτικό τρόπο.
Τα Καβείρια Μυστήρια, αλλά και τα Μυστήρια γενικώς, στον αρχαίο Ελληνικό Κόσμο αποτέλεσαν σημαντικό κομμάτι του Ελληνικού - Εθνικού τρόπου ζωής.


Όπως προκύπτει δεν ήταν ασύμβατα με την προσπάθεια του σκεπτόμενου Έλληνα να ερμηνεύσει τον κόσμο λογικά.




τoυ Χρήστου Πολατίδη


---------------------------------------------------


Καβειρια Λημνος


Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, έφεραν στο φως το ιερό των Καβείρων, που γνώρισε μακρά περίοδο ζωής από τον 8ο π.Χ. αιώνα έως την ύστερη αρχαιότητα. Τα κτίρια του εκτός των τειχών της Ηφαιστίας ιερού, είναι κτισμένα πάνω σε δύο μικρά άνδηρα, διαμορφωμένα στην πλαγιά του χαμηλού λόφου που κατεβαίνει απότομα στη θάλασσα, σχηματίζοντας το ακρωτήριο Χλόη. Από τη μεριά της ξηράς ο περίβολος του ιερού διατρέχει την κορυφογραμμή, ενώ από τη μεριά της θάλασσας ο χώρος του ιερού προστατεύεται από ισχυρά αναλήμματα.
Στο νότιο πλάτωμα, αποκαλύφθηκε πρόσφατα τελεστήριο των αρχαϊκών χρόνων. Πρόκειται για ένα κτήριο ακανόνιστης ορθογώνιας κάτοψης με κυκλική προεξοχή, που ήταν ένα είδος βωμού ή «βήματος». Η μορφή του κτηρίου και τα ευρήματα εδραιώνουν την άποψη ότι αυτή είναι η αρχαιότερη φάση του τελεστηρίου, που οικοδομήθηκε πιθανότατα στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε το δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα.
Το βόρειο πλάτωμα καταλαμβάνεται από το τελεστήριο των ελληνιστικών χρόνων. Πρόκειται για ένα πρόστυλο κτήριο με δώδεκα δωρικούς κίονες, χωρίς ανοιχτό χώρο μπροστά από την είσοδό του. Το τελεστήριο, που χρονολογείται γύρω στο 200 π.Χ., λεηλατήθηκε και κάηκε κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ανάμεσα στο 2ο και στον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν η περιοχή εγκαταλείφθηκε και λειτούργησε ως ένα μεγάλο «λατομείο» για την οικοδόμηση μεταγενέστερων κτηρίων.
Το υστερορωμαϊκό τελεστήριο (η λεγόμενη Βασιλική), που βρίσκεται στο νότιο πλάτωμα, είναι θεμελιωμένο πάνω στο αρχαϊκό. Η διαμόρφωσή του δείχνει ότι θέλησαν να επαναλάβουν, σε γενικά πλαίσια αλλά σε μικρότερες διαστάσεις, την κάτοψη του κατεστραμμένου παλαιού ελληνιστικού κτηρίου. Τα ερείπιά του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και μαρτυρούν τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος αντικατάστασης της λατρείας αυτής με τη χριστιανική. Ίσως η καταστροφή του οικοδομήματος και το οριστικό τέλος του ιερού να οφειλόταν στην καταστροφική μανία των πρώτων χριστιανών στα τέλη του 3ου ή τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Από αυτή την περίοδο σώζονται οικοδομικά λείψανα κατοικιών.




Όταν ξεκίνησε η εκστρατεία της Τροίας και τα πλοία σταμάτησαν στη Λήμνο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα, ο Φιλοκτήτης βγήκε για κυνήγι. Τότε ένα φίδι τον δάγκωσε και οι σύντροφοί του αναγκάστηκαν να τον αφήσουν στο νησί, σε μια σπηλιά στο Βόρειο μέρος του νησιού, κοντά στο Ιερό των Καβείρων. (Σήμερα υποδεικνύεται η σπηλιά του Φιλοκτήτη). Εκεί γιατρεύτηκε από τις πληγές του, χάρις στη Λημνία γη και στους Καβείρους. Όμως, σύμφωνα με τον Όμηρο, η Τροία δεν έπεφτε χωρίς τα όπλα του Φιλοκτήτη. Ο Οδυσσέας λοιπόν, όταν έμαθε ότι είναι απαραίτητα τα όπλα του Φιλοκτήτη, γύρισε στη Λήμνο και με δόλο τα πήρε. Πάνω σε αυτό το γεγονός γράφτηκε και η τραγωδία "Φιλοκτήτης".

Τετάρτη 9 Απριλίου 2008

ΟΙ ΟΡΦΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ


Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν κι άλλες ομάδες στοχαστών, φιλόσοφων και θεολόγων εκτός από τους Πυθαγόρειους. Μια από τις σημαντικότερες, και πιο παράτολμες, ήταν οι Ορφικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι επηρέασαν στο μέγιστο τις περισσότερες σημερινές μονοθεϊστικές θρησκείες.

Οι Ορφικοί τόλμησαν ένα γενναίο και ριζοσπαστικό βήμα για την εποχή τους.

Πίστεψαν ότι, όχι μόνο είναι δυνατή η επιστροφή του νεκρού στον επίγειο κόσμο (μετενσάρκωση), αλλά ότι μπορεί κάποιος να βγει από τον αιώνιο κύκλο των συνεχόμενων μετενσαρκώσεων. Στην Ολβία του Ε. Πόντου, ανακαλύφθηκαν οστέινες πλάκες, του 5ου πχ αιώνα, με τη συμβολικό σύνθημα:

ΒΙΟΣ - ΘΑΝΑΤΟΣ - ΒΙΟΣ

Οι ορφικοί υπήρξαν πρόδρομοι της φιλοσοφικής σκέψεις, και από τον 5ο αιώνα πΧ έχουμε γραπτά κείμενα που αποδίδονταν στον Ορφέα. Οι Ορφικές δοξασίες λέγονταν Ιεροί Λόγοι. Αυτή είναι και μια σημαντική τους διάφορα με τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι δε προτιμούσαν το γραπτό λόγο. Οι δοξασίες αυτές σώζονται μέχρι σήμερα μέσα από τα έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ηροδότου, καθώς και κάποιων Πλατωνικών φιλόσοφων όπως το Πλωτίνο, το Πορφύριο, το Δαμάσκιο αλλά και Χριστιανών συγγραφέων όπως ο Αθηναγόρας και ο Κλήμης. Αυθεντικά κείμενα Ορφικών ανακαλύπτονται συνέχεια (οστέινες πλάκες, ταφικοί πάπυροι) από τον Ε. Πόντο μέχρι και την νότια Ιταλία και τη Κρήτη.

Υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τους Πυθαγόρειους και αν και δε ταυτίζονται, δανείζονται πολλά στοιχεία οι μεν από τους δε.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΟΡΦΙΚΩΝ

Οι Ορφικοί δίδασκαν ότι το σώμα είναι μια φυλακή της ψυχής, όπου η ψυχή εκεί μέσα, φυλάγεται, (σώζεται, κι απ εκεί η λέξη σώμα) έως ότου να εκτίσει τη ποινή της. Έλεγαν οτι με διάφορες ιεροτελεστίες μπορούσαν να εξαγνίσουν τους ανθρώπους και τη πόλη (αφού η πόλη είναι μια μεγέθυνση του ανθρώπου) από τα κρίματά τους (Πλάτωνας-Πολιτεια). Ποτέ δεν έτρωγαν ή θυσίαζαν ζώα, αντίθετα δίδασκαν τους ανθρώπους να αποφεύγουν κάθε αιματοχυσία (Αριστοφάνης - Βάτραχοι / Πλάτωνας - Νόμοι). Το 5ο αιώνα πΧ. πολλοί θίασοι, όπως έλεγαν τις ομάδες των Ορφικών, γύριζαν όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και μιλάγανε για την αθανασία της ψυχής και για την επαναγέννηση, έτσι που η λέξη Ορφικός έγινε συνώνυμο της μετενσάρκωσης.

ΟΙ 3 ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΠΙΣΤΗΣ

Η πρώτη και πιο σημαντική δοξασία είναι ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα σαν μια ξεχωριστή οντότητα. Μέχρι τότε οι Έλληνες πίστευαν ότι η ψυχή είναι ένα πιστό αλλά αύλο αντίγραφο του σώματος, που εγκαταλείπει το νεκρό τη στιγμή του θανάτου για να οδηγηθεί στο Βασίλειο του Άδη, κάτι που πίστευαν και οι Αιγύπτιοι και πέρασε και σε μας. Οι Ορφικοί όμως είπαν ότι η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, άρα το σώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τάφος ή μια φυλακή της ψυχής. Η ψυχή είναι ο πραγματικός άνθρωπος.

Αυτή είναι στην ουσία και η δεύτερη δοξασία που ερμηνεύει το σώμα ως σήμα, ως ταφικο μνημείο δηλαδή, αλλά και ως σημείων, σημάδι δηλαδή ότι η ψυχή κινείτε. Αυτό σημαίνει ότι επειδή η ψυχή, λόγω του νόμου της Ανάγκης (νόμοι της φθοράς, του πόνου, της θλίψης, της δυστυχίας, της πείνας), πρέπει αναγκαστικά να βρίσκετε σε σώμα, το σώμα αυτό, αν και φυλακή, σώζει τη ψυχή.

Το γιατί και πως μας εξηγεί η τρίτη δοξασία που είναι η πίστη στη μετενσάρκωση. Αφού τελικά η ψυχή είναι ξεχωριστή από το σώμα και απλά σώζεται μεσώ αυτού, άρα κάθε φορά που πεθαίνουμε, η ψυχή ψάχνει ένα άλλο σώμα. Ποιος όμως νόμος όρισε το δέσιμο της ψυχής με το σώμα? Πίστευαν ότι αφού η ψυχή είναι θεϊκή και κάτι την αναγκάζει να δεθεί κάπου, αυτό πρέπει να είναι ένα είδος τιμωρίας για ένα προγενέστερο αμάρτημα της. Έτσι περνώντας από το σώμα, εκτός το ότι φυλακίζετε, λυτρώνετε κιόλας, εκτίει κάποια ποινή κι όταν αυτή λήξει, σταματάει και ο φαύλος κύκλος της επαναλαμβανόμενης μετενσάρκωσης.

ΤΟ ΠΡΟΓΟΝΙΚΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ

Συνεπώς ένα αμάρτημα είναι το αίτιο της μετενσάρκωσης του ανθρώπου. Οι Ορφικοί με το μύθο τους, του διαμελισμού του Διόνυσου από τους Τιτάνες μας εξηγούν ποιο ήταν αυτό.

Σύμφωνα με τους Ορφικούς, για όλα ευθύνονται οι ανήθικοι προγονοί των ανθρώπων, οι Τιτάνες. Σύμφωνα μ αυτό το μύθο ο Διόνυσος, γιος του Δια και της Περσεφόνης (νόμιμη γυναίκα του Πλούτωνα) και τελευταίος κάτοχος του βασιλικού σκήπτρου, όταν ήταν ακόμα παιδί, προσεγγίστηκε από τους Τιτάνες, στα ανάκτορα της Κρήτης. Στο μικρό Διόνυσο πρόσφεραν δώρα, μεταξύ αυτών και έναν καθρέφτη. Τη στιγμή που ο μικρός Διόνυσος κοίταζε το είδωλο του στο καθρέφτη, οι Τιτάνες του επιτέθηκαν και τον σκότωσαν για να πάρουν την εξουσία του. Για να μην αποκαλυφθεί το απαίσιο έγκλημα τους, διαμέλισαν το νεκρό σώμα και το έφαγαν. Στην Αθηνά, που πήρε μέρος κι αυτή, στην ανόσια αυτή πράξη, έτυχε η καρδιά. Αυτή όμως αποφάσισε να σώσει το τελευταίο μέλος και να μη το φαει. Πήγε και κατάδωσε στον Δια τους Τιτάνες. Ο Δίας εξοργισμένος κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και από τη στάχτη τους, προσθέτοντας λίγο νερό, έφτιαξε την ανθρώπινη φυλή. Επειδή όμως οι Τιτάνες είχαν φαει τον Διόνυσο πέρασε μέσα τους το θεϊκό στοιχείο, και από αυτούς σε εμάς. Και γι αυτό οι άνθρωποι ξεχώρισαν από όλο το ζωικό βασίλειο. Είχαν πλέον μέσα τους θεϊκή φύση αλλά και ένα βαρύ αμάρτημα..

Αργότερα ο Διόνυσος αναστήθηκε από το κομμάτι που είχε φυλάξει η Αθηνά.

Έτσι, όπως είπαμε και προηγουμένως, οι Ορφικοί πίστευαν ότι μπορούσε να εξαγνιστεί ο άνθρωπος από αυτή τη κατάρα και να σταματήσει επιτέλους αυτός ο φαύλος κύκλος της μετενσάρκωσης.

Τετάρτη 2 Απριλίου 2008

Το φως του Ηλιου

Ο Ήλιος παρέμεινε για τους αρχαίους Έλληνες μια ξέχωρη μορφή από αυτή του Απόλλωνα, όπως η Σελήνη μια ξέχωρη μορφή από αυτή της Άρτεμης. Η σύγχυση, που δεν καθιερώθηκε οριστικά παρά στη ρωμαϊκή εποχή, δε βρίσκεται ούτε στον Όμηρο, ούτε στον Ησίοδο, ούτε στους ύμνους του Πινδάρου.
Η Άρτεμης και ο αδελφός της δεν αναπαριστούν λοιπόν, όπως συχνά έγινε πιστευτό στη συνέχεια, τη Σελήνη και τον Ήλιο, σε πείσμα των φωτεινών τους αρμοδιοτήτων, ακόμα και όταν ο Απόλλωνας είναι ο Φοίβος και η Άρτεμης η Φοίβη.
Πρόκειται για μια διαφορά αρχής ανάμεσα σε δυο είδη φωτός.
Το φως του Ήλιου, όπως και αυτό της Σελήνης, παραμένει ένα φυσικό φως,
ενώ το φως του Απόλλωνα δεν μπορεί να είναι,
παρά το πνευματικό φως ή το φως της Έμπνευσης,
λαμβάνοντας υπ' όψη τις τρεις ευεργετικές του αρμοδιότητες (ιατρική, μουσική, μαντεία).
Το φυσικό φως μπορεί να χρησιμεύσει; σαν ένδυμα ή σαν σύμβολο στο πνευματικό φως - κι αυτό είναι που εξηγεί τη μεταγενέστερη σύγχυση -, αλλά τα δυο αυτά φώτα παραμένουν στην πηγή τους τελείως ανόμοια.
Έτσι στην περίφημη αλληγορία του Πλάτωνα, ο αισθητός Ήλιος είναι μόνο η εικόνα ή το ανάλογο του ιδεατού Ηλίου ή πνευματικού Ηλίου, όπως το σύμβολο του εσωτερικού οφθαλμου της Διανόησης ή του Νου.

Αλλά ενώ ο φυσικός Ήλιος ή η θεότητα που κυριαρχεί εκεί, είναι ο κινητός μέσα στην "ασταμάτητη" πορεία του ύμνησαν οι ποιητές, όπως και στην αναπαράσταση που αποδέχεται η γεωκεντρική Αστρονομία, ο πνευματικός Ήλιος του Αγαθού είναι ήδη το σταθερό σημείο, γύρω από το οποίο περιστρέφεται ο κόσμος των Ιδεών.
Αυτός ο "ιδεατός τόπος" (τόπος νοητός) βρίσκεται πέρα από τα σύνορα του ορατού ουρανού: είναι "υπερουράνιος".
Ένας κάποιος "φυσιολατρισμός", έμπνευσης χοντρικά "ουράνιας" ή "αστρικής", αναιρείται με την τελευταία προφανή διάκριση του Απόλλωνα και του Ηλίου. Αυτή η διάκριση δείχνει πάντως, ότι το πνεύμα της αρχαίας μυθολογίας μπορεί να βρεθεί πιο κοντά σε αυτό της μεταφυσικής από ότι ορισμένες εμπειρικές ερμηνείες, στην πραγματικότητα πολύ καθυστερημένες, θέλησαν να γίνει πιστευτό.
Υπάρχει λιγότερη σύγχυση στους αρχαίους μύθους από ότι υποθέτουν αυτοί, που θα ήθελαν να αποδώσουν τα πάντα στο χονδροειδές πνεύμα των "πρωτόγονων που τους συνέλαβαν.
Ένας αναντίρρητος "μεταφυσικός" ενθουσιασμός ζωντανεύει ήδη αυτή καθ' εαυτή τη μυθολογία. Η μεταγενέστερη φιλοσοφία θα μπορέσει να παραδεχθεί ένα μυθικό συμβολισμό. Συμβαίνει η ίδια η φιλοσοφία, που δανείσθηκε αυτό το συμβολισμό, να ρίχνει σε κάποιο μέτρο φως στους αρχαίους μύθους.
Δεν ήταν τυχαίο, ότι ο Πλατωνισμός και πριν από αυτόν ο Πυθαγορισμός, τοποθετήθηκαν κάτω από το σημείο του Απόλλωνα. Ο Πυθαγόρας, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι ένας τουλάχιστον από τους διαδόχους του (ο Φιλόλαος) απεχθανόταν το πνεύμα της γεωκεντρικής αστρονομίας χωρίς μολαταύτα να δίνει την πρώτη θέση στον ορατό Ηλιο, φέρει στο ίδιο το όνομα του μια αναφορά στο νικητή του Πύθωνα και θα θεωρηθεί σαν
"ο δεύτερος Απόλλωνας".
Σύμφωνα με την πυθαγορική ερμηνεία που διατηρήθηκε από το Νεοπλατωνισμό, ο Απόλλωνας είναι το σύμβολο της υψίστης Μονάδας, σαν "καταστροφέας" του πλήθους των φαινόμενων, που συμβολίζει ο Διόνυσος.
Η διαμάχη μετάξυ των φιλοσόφων και των ποιητών υπάρχει, αλλά είναι λιγότερο σοβαρή ή λιγότερο αποφασιστική, απ' ότι πίστευαν στην εποχή του Πλάτωνα.
Ο Σωκράτης του Πλάτωνα φροντίζει να "ηθικοποιήσει" τους αρχαίους μύθους, συχνά πέρα από τα όρια του επιτρεπτού, αλλά αποκρούοντας τη νατουραλιστική ερμηνεία, που αργότερα θα υιοθετηθεί από τους Στωϊκους και από τους Ευημεριστές , δέχεται μια μεταφυσική εξήγηση, που δεν μπερδεύεται πάντα με την υπερβολική ηθικοποίηση ή με τη στείρα επίδειξη.
Οι σχέσεις της ερμηνείας αυτής με αυτήν του Ορφισμού, είτε περνάμε, είτε όχι από το ενδιάμεσο του Πυθαγορισμού, είναι προφανείς.
Ο ίδιος ο Ήλιος,
πολύ διαφορετικός από τον Απόλλωνα,
δεν είναι ένα χονδροειδές φετίχ.
Δεν είναι ο Ήλιος που βλέπουμε,
αλλά ο Ήλιος που "βλέπει τα πάντα", πράγμα που διαφέρει πολύ.
Ο Ήλιος, όπως το λένε συνέχεια οι ποιητές,
ανακαλύπτει όλα όσα γίνονται στο φως της μέρας,
ενώ η Σελήνη με το φως της κάνει την ίδια δουλειά τη νύχτα.
Ο Ήλιος είναι που προδίδει στον Απόλλωνα, σύμφωνα με τον ομηρικό ύμνο,
το νεαρό κλέφτη των κοπαδιών του Ερμή,
και είναι η Εκάτη ή η Σελήνη,
που κρατώντας τη δάδα ανακρίνει πρώτα τη Δήμητρα, που περιπλανιέται σε αναζήτηση της κόρης της.
Αυτή η λειτουργία είναι αυτή της "ανακάλυψης", εμπειρικής ή πειραματικής, που ασκείται στον ορατό κόσμο.
Τα πράγματα που ανακαλύπτουν οι ουράνιες θεότητες, αλλά όχι "υπερουράνιες", είναι αυτά που βλέπουμε. Δεν είναι αόρατα και δεν μπορούμε να μιλάμε για "μυστήρια", ακόμα κι όταν πρόκειται για "μυστικά".
Εξ αιτίας του ότι η δάδα της σεληνιακής θεάς δε φωτίζει παρά αυτού του είδους τα πράγματα, η Σελήνη δεν είναι σε θέση να δώσει πληροφορίες στη Δήμητρα.
Κι αν ο Ήλιος πραγματικά την πληροφορεί, είναι μόνο για έναν κοινό θάνατο, χωρίς να μπορεί να την οδηγήσει ο ίδιος μέχρι τον άλλο κόσμο, όπως το βεβαιώνει ο ομηρικός ύμνος που διηγείται την ιστορία της Ελευσίνας.
Ο Ήλιος, παρ 'όλο τον "ανώτερο" προσδιορισμό του σαν γιος του Υπέριωνα, είναι ίσως ο άρχοντας των κατασκόπων. Δεν είναι ο άρχοντας των μαντειων και σταματά στο κατώφλι του μυστηρίου, ακόμα και την ώρα της δύσης, αφού σταματά τότε να δίνει πληροφορίες στους ανθρώπους.
Από την πλευρά της, η Εκάτη ή Σελήνη, δεν προΐσταται τη νύχτα παρά σε επιχειρήσεις αρκετά κοινής μαγείας, που δεν περιέχουν καμιά πραγματική αποκάλυψη. Αυτός είναι ο λόγος, που η θεά αυτή που δεν ξεπερνά το "λεπτεπίλεπτο" πεδίο, δεν έγινε ποτέ δεκτή στον Όλυμπο, που είναι καθαρά η περιοχή του Πνευματικού, του Άρρητου ή του Υπερουράνιου.
Ο ίδιος ο Άδης δεν είναι στη λίστα των δώδεκα μεγάλων θεών, αλλά για μια τελείως διαφορετική αιτία και καθόλου αξιοπρεπή.
Το σκοτεινό βασίλειο, που χαρακτηρίζουν καμιά φορά σαν βασίλειο του υπόγειου Δία (Καταχθόνιος Ζευς), είναι σαν μια ανεστραμμένη εικόνα του βασιλείου του Ολύμπου. Αντίθετα η τριπλή Εκάτη, που αντιστοιχεί στις τρεις φάσεις της Σελήνης, όσο μεγάλη θεά κι αν φαίνεται, δεν μπορεί να ιδρύσει παρά ένα βασίλειο ενδιάμεσο, ανάμεσα σ' αυτό του Άνω και σ' αυτό του Κάτω. Δεν είναι λοιπόν τόσο "μακρινή' όσο το όνομα της θα μπορούσε να κάνει πιστευτό.
Πρέπει τέλος να περιορισθεί στο να κυβερνά τον κόσμο του γίγνεσθαι ή υποσεληνιακό κόσμο, χρησιμοποιώντας το μέτρο του χρόνου, που είναι επίσης το μέτρο των πεπρωμένων. Μοιράζεται αυτή την αρμοδιότητα μετρήματος του χρόνου με τον Ήλιο,
ανάλογα με το αν πρόκειται για σεληνιακό ή για ηλιακό έτος.
Αν ο ίδιος ο Ήλιος δεν ανήκει στον Όλυμπο,
αν ξεχάσθηκε από τον Δία,
όπως το διηγείται ο Ησίοδος,
είναι χωρίς αμφιβολία για τον ίδιο λόγο που κάνει τη θεότητα αυτή το ίδιο ή ακόμα περισσότερο "επιφανειακή' (ατελή), περιορίζοντας την στο πεδίο των φυσικών φαινομένων.
Πρόκειται στη μια, όπως και στην άλλη περίπτωση, για θεότητες που σίγουρα δεν είναι αμελητέες, αλλά που ανήκουν στον αρχαίο κύκλο των Τιτάνων.
Δεχθήκαμε στην αρχή αυτής της μελέτης, που ο Απόλλωνας είχε μπορέσει να ασκήσει ορισμένα από τα προνόμια του Άδη, πριν από την οριστική σύσταση του Ελληνικού Πανθέου. Ο Σωκράτης στον Κρατύλο, δε φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο για να αποκαταστήσει τη μορφή του Αδη από ότι τη μορφή του Απόλλωνα, που τις συνδέει εξ αιτίας της κοινής τους σημασίας "τρομερός".
Στον Φαίδωνα ο φιλόσοφος είχε δεχθεί τη λαϊκή ετυμολογία, που θέλει το βασίλειο του αόρατου (Αείδης = αυτός που δε βλέπεται).
Αυτό το είχε ήδη δεχθεί, προκειμένου να αποκαταστήσει αυτή την ίδια την έννοια του αόρατου, όπως κι αυτή του θανάτου, που συνδέεται μαζί της.
Οι πλατωνικές "Ιδέες" δεν είναι οι ορατές φόρμες των πραγμάτων μόνο μετά το θάνατο, έχοντας απελευθερωθεί από τα σάρκινα μάτια, αλλά θα μπορέσει κανείς να τις επεξεργαστεί άμεσα, όπως είχε μπορέσει ήδη να το κάνει πριν γεννηθεί.
Στον Κρατύλο, ο Άδης γίνεται μέσα από λογοπαίγνιο αυτός που "γνωρίζει" (ειδέναι) πολλά, στην προκειμένη περίπτωση τα κρυφά πράγματα, πράγμα που αντιβαίνει στο βάθος την προηγούμενη ετυμολογία, μια και δεν πρόκειται γι' αυτά τα πράγματα, που το ατελές φως της ημέρας επαρκεί για να φωτίσει.
Η έννοια του Άδη παραλληλίζεται επίσης στον Κρατύλο με τη σημασία του ονόματος του γιου του Πλούτου (που θα γίνει ο Πλούτωνας των Ρωμαίων), που αντιστοιχεί στα υπόγεια πλούτη, που διατηρεί η τρομερή θεότητα.
Πρέπει ακόμα να θυμίσουμε, πως αν ο Άδης δεν εισέρχεται ποτέ στον Όλυμπο, με τον οποίο δεν επικοινωνεί παρά μέσω του Ερμή, ο ίδιος ο Απόλλωνας διωγμένος για ένα διάστημα από το υπερουράνιο βασίλειο, χρειάσθηκε να εξαγνισθεί πάνω στη γη από τη φήμη του σαν φονιάς.
Ένας πρώτος καταμερισμός δουλειάς, φαίνεται να είχε συσταθεί ως εξής: αν ο Απόλλωνας και η αδελφή τον σκοτώνουν με τα βέλη τους, ο Άδης διατηρεί τα κύματά τους, συσσωρεύοντας έτσι τα πλοία μέσα στα υπόγεια παλάτια του. Βρίσκουμε πραγματικά μια σύγκρουση μεταξύ Απόλλωνα και Άδη, όταν ο τελευταίος πηγαίνει να παραπονεθεί στο Δία, πως ο γιος του Απόλλωνα επιχειρεί να αναστήσει τους νεκρούς, στερώντας του έτσι αυτό που του οφείλεται.
Η ιστορία παρουσιαζόμενη κάτω απ' αυτή τη μορφή, κρύβει ίσως μια άλλη. θα μπορούσε να έχει γίνει συγκρουση μεταξύ Απόλλωνα και Άδη για λόγους συναγωνισμού, μια και ο προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων τους, σε κάποια εποχή, δεν ήταν πολύ καθαρός.
Όπως και να’ χει το θέμα, όπως το δείχνει ο Πλάτωνας στον Κρατύλο, είναι ταυτόχρονα και για τους ίδιους λόγους, που τόσο ο Απόλλωνας, όσο και ο Άδης πρέπει να αποκατασταθούν.
Χωρίς αμφιβολία, δεν υπήρξαν ποτέ μυστήρια του Απόλλωνα που να περιείχαν μυήσεις, όπως αυτές των Μυστηρίων της Ελευσίνας, στα οποία ο Άδης έπαιζε το σημαντικό ρόλο που ξέρουμε.
Αλλά ελλείψει μυστηρίων, υπήρχε στους Δελφούς ένα μαντείο του Απόλλωνα, που η φήμη του είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα και που τη σχέση του με τις υπόγειες δυνάμεις δεν μπορεί να την αρνηθεί κανείς, μια και ήταν πάντα αποδεκτό πως διαδεχόταν αυτό της Γης.
Εξ αιτίας της δύναμης αυτού του μαντείου, μπόρεσαν να μιλήσουν για το "φως" τον Απόλλωνα με μια αφηρημένη έννοια, που δεν μπορούσε σίγουρα να είναι η ίδια με αυτή του φωτός του Ηλίου.
Να γιατί δε φοβηθήκαμε να χρησιμοποιήσουμε, για να περιγράψουμε ένα τέτοιο φως, τη δανεισμένη από τη σύγχρονη φυσική έκφραση του " μαύρου φωτός".
Το μαύρο φως
είναι πιο διεισδυτικό από το φως της ημέρας και προϋποθέτει ένα είδος καθόδου στον Άδη, που θα πραγματωθεί, προκειμένου να μπορέσει ύστερα να δει κανείς εκεί καθαρότερα.
Ποια ήταν η σημασία του περίφημου "Γνώθι σεαυτόν", που ήταν γραμμένο στη μετώπη του Ναού των Δελφών;
Μπορεί να το ερμηνεύσει κανείς με τη "μετρημένη" έννοια της Ησιοδικής σοφίας, δηλαδή, "άνθρωπε γνώρισε αυτό που είσαι, ότι δεν είσαι αθάνατος, όπως οι θεοί κι ότι πρέπει να υποταχθείς στην τύχη σου".
Μπορεί να το καταλάβει κανείς επίσης, όπως το έκανε ο Σωκράτης στο διάλογο με τον Αλκιβιάδη, με την έννοια τον "άνθρωπε, γνώρισε το θεό που υπάρχει μέσα σου", δηλαδή συνειδητοποίησε, πως είσαι πολύ περισσότερο, απ' ότι πιστεύεις.
Οι δυο ερμηνείες, αντιθέτου πνεύματος, αξίζουν το ίδιο και χωρίς αμφιβολία αλληλοσυμπληρώνονται, όπως η διπλή όψη της μορφής του Απόλλωνα.
Κατά τον Πλούταρχο, στην ερώτηση του θεού, που του ζητούσε να γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό, ο άνθρωπος έπρεπε να απαντήσει με το χαιρετισμό, που αντιστοιχούσε στα γιγάντια γράμματα που υπήρχαν στη μετώπη του Ναού ΕΙ, δηλαδή "εσύ είσαι" (υπάρχεις).
Όποιος θέλει να ανυψωθεί στο ανώτερο φως, πρέπει πρώτα να κατέβει στα βάθη του ίδιου τού Είναι του, για να συναντήσει το τρομερό πρόσωπο του θανάτου.
Από την αντιμετώπιση αυτή,
όπως ο μαύρος Απόλλωνας,
θα μπορέσει να ξεπροβάλει πάλι ακτινοβόλος.

Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου 2008

Το «κυνήγι μαγισσών» κατά το Μεσαίωνα

Η έκφραση «κυνήγι μαγισσών» αναφέρεται σήμερα σε μαζικές διώξεις με ανυπόστατες ή προσχηματικές κατηγορίες. Αυτή η έκφραση προέρχεται όμως από τα χρόνια του Μεσαίωνα, οπότε εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, κατηγορήθηκαν, βασανίστηκαν, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν με φρικτό τρόπο! Η κατηγορία ήταν στερεότυπη: καλλιέργεια πνευματικών και σωματικών δεσμών με το σατανά, πρόκληση ασθενειών και οικονομικών προβλημάτων σε άλλους ανθρώπους, επηρεασμός του καιρού κλπ. κλπ. Οι μάγισσες ήταν «υπεύθυνες» για όλα τα κακά που συνέβαιναν στους ανθρώπους και η μόνη λύτρωση ήταν ο θάνατός τους! Αποτέλεσμα αυτών των αντιλήψεων ήταν ένα απίστευτο για τις μέρες μας συλλογικό έγκλημα από την οργανωμένη εξουσία, το κράτος και τον εκκλησιαστικό μηχανισμό.
Η συνήθως κακή οικονομική διαχείριση και αύξηση των χρεών οδηγούσε τους ηγεμόνες στην όλο και βαρύτερη φορολόγηση του λαού, μια που δεν υπήρχε άλλος τρόπος συλλογής χρημάτων. Η απόγνωση των απλών και αγράμματων ανθρώπων ήταν το καλύτερο έδαφος για να ευδοκιμήσουν μάγοι, θαυματοποιοί, αλχημιστές, αστρολόγοι και σωτήρες! Η ιατρική αποτελούσε μυστική τέχνη με αμφίβολα αποτελέσματα και μόνο λίγοι εκλεκτοί και ευνοημένοι μπορούσαν να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες της - πενιχρές μέχρι μηδενικές, όπως μπορούμε να γνωρίζουμε σήμερα.

Με την πάροδο του χρόνου γινόταν η υποψία του κόσμου βεβαιότητα ότι οι ασθένειες ήταν αποτέλεσμα μαγικών και απόκρυφων δραστηριοτήτων. Οι θεολόγοι πρόβαλαν δε προς ενίσχυσή τους το ατράνταχτο επιχείρημα ότι, αν οι ασθένειες οφείλονταν σε θέλημα θεού, δεν θα ασθενούσαν και οι πιστοί χριστιανοί! 'Αρα ορισμένες επιδημικές ασθένειες όπως η χολέρα, η ευλογιά και η πανώλη, μόνο συνέπειες διαβολικής έμπνευσης θα μπορούσαν να αποτελούν.

Οι ρίζες της πίστης σε μαγικές δυνάμεις, μάγους, πνεύματα και δαίμονες βρίσκονται στα βάθη της ιστορίας του ανθρώπινου είδους. Οι χειριστές της φωτιάς, οι άνθρωποι που εξασφάλιζαν τροφή και νερό για τη μεγάλη οικογένεια, οι πολεμιστές που προστάτευαν τους συγγενείς και οπαδούς από εχθρικές επιθέσεις ή από τα στοιχεία της φύσης, έπαιρναν στα μάτια όσων είχαν συμβιώσει μαζί τους και, μέσω μυθοπλασιών, στο μυαλό των επόμενων γενεών διαστάσεις ημίθεων και γιγάντων. Ο χριστιανισμός υιοθέτησε πολλούς από αυτούς του μύθους και τους ενσωμάτωσε στη διδασκαλία του, άλλοτε προσαρμόζοντας τη διδασκαλία και άλλοτε μεταπλάθοντας τους μύθους. Ο ιδρυτής της θρησκείας απέκτησε ιδιότητες και χαρακτηριστικά που είχαν παλιά διάφοροι εθνικοί θεοί (Μίθρας, 'Αττις, Όσιρις, Ορφέας, Ηρακλής κ.ά.) και οι άγιοι αντικατέστησαν τη στρατιά των ημίθεων και εθνικών ηρώων. Επειδή υπήρχαν δε στην επικράτεια διάδοσης του χριστιανισμού πολλές και διαφορετικές εθνικές θρησκείες και παραδόσεις, οι προσαρμογές ήταν παράλληλες και πολλαπλές και, για ευνόητους λόγους, συχνότατα αντιφατικές. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που προέκυψε διαφορά αντιλήψεων στην εφαρμογή της χριστιανικής διδασκαλίας, η οποία πήρε σταδιακά άλλη μορφή κατά την προσαρμογή της στους ανατολικούς λαούς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων και διαφορετική μορφή στους «βαρβαρικούς» λαούς της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.

Έτσι ενσωματώθηκαν στις αντιλήψεις και στο λατρευτικό τυπικό της χριστιανικής θρησκείας απόψεις, χειρισμοί και τελετουργίες, οι οποίες είχαν αμιγώς προχριστιανική προέλευση και, με την πάροδο των αιώνων, υποκατέστησαν με νέα ονόματα και νέα νοηματοδότηση διάφορες εμπεδωμένες εθνικές θρησκευτικές συνήθειες και πρακτικές. Τα διάφορα «άγια» υγρά, το λεγόμενο τίμιο ξύλο, διάφορες τούφες από μαλλιά αγίων, αλλά και μακάβριες συλλογές από δάκτυλα, πόδια, αυτιά και άλλα λείψανα αγίων της Εκκλησίας έγιναν αναπόσπαστα εξαρτήματα της χριστιανικής ζωής, όπως περίπου χρησιμοποιούνταν ανάλογα μαγικά υγρά και αντικείμενα στις ειδωλολατρικές εποχές. Από τις προχριστιανικές εποχές των ευρωπαϊκών λαών προέρχονταν επίσης οι θρύλοι για γυναίκες που διέσχιζαν τον ουρανό πάνω σε περίεργα ζώα, οι οποίοι πέρασαν στα μυαλά των ανθρώπων και μετά τον εκχριστιανισμό τους.

Η πίστη και οι δεισιδαιμονίες ήταν λοιπόν, μετά από πολλούς αιώνες χριστιανισμού, αλληλένδετες και αλληλοτροφοδοτούμενες. Οι εκκλησιαστικοί κήρυκες, εξέδιδαν φυλλάδια και τεύχη (υπάρχουν ακόμα στα ευρωπαϊκά μουσεία) με αναλύσεις για το σατανά, για τα όνειρα και την ερμηνεία τους, για τέρατα, νάνους και μάγισσες, για σημάδια στον ουρανό και στα βουνά που προανήγγειλαν την καταστροφή του κόσμου και άλλες όμοιες ιστορίες. Κύριο μοτίβο σ' αυτές τις διδασκαλίες ήταν το χωρικό της Παλαιάς Διαθήκης (Έξοδος 22,18), επίσης προχριστιανικής προέλευσης, που αναφέρει στη μετάφραση σε ευρωπαϊκές γλώσσες, να μην αφήσετε να ζήσουν οι μάγισσες! Με αξιοποίηση δε ενός χωρίου από την προς Κορινθίους επιστολή του Αποστόλου Παύλου «... και εκάστου το έργον οποίον εστί το πυρ δοκιμάσει. ει τινός το έργον μενεί ο επωκοδόμησε, μισθόν λήψεται, ει τινός το έργον κατακαήσεται, ζημιωθήσεται, αυτός δε σωθήσεται, ούτως δε ως δια πυρός» (Α' Κορ. γ', 13-15), ήταν δεδομένο ότι η όποια «εξυγίανση» θα επέλθει με την πυρά. Ο στόχος και η μέθοδος είχαν προκαθοριστεί λοιπόν, χρειαζόταν πλέον η οργάνωση για τη σωστή διεκπεραίωση των εγκλημάτων!

Στην εποχή του Μεσαίωνα καταγράφονται πάντως αποδεδειγμένα πρώτη φορά ιστορίες για μάγισσες που πετάνε πάνω σε σκουπόξυλα και άλλα συναφή, περί τις αρχές του 10ου αιώνα. Μέχρι τότε η εξουσία δεν είχε κανένα λόγο να αξιοποιήσει τέτοιες δεισιδαιμονίες και θεωρούσε άπιστους και αιρετικούς, όσους ισχυρίζονταν ότι έβλεπαν τέτοια εξωπραγματικά φαινόμενα. Μέχρι τα τέλη του 12ου αιώνα περίπου ίσχυαν και τιμωρίες για όσους διέδιδαν ιστορίες με μάγισσες, δεν είναι γνωστό όμως αν επρόκειτο για απλές επιπλήξεις ή κάτι αυστηρότερο.
Με την πάροδο των δεκαετιών έκαναν την εμφάνισή τους όλο και περισσότεροι μάγοι, αιρετικοί, σωτήρες κ.ά., οι οποίοι δημιουργούσαν κύκλο ακροατών ή μαθητών και διέδιδαν την, υποτίθεται, μαγική ή αιρετική γνώση τους. Έτσι, το έτος 1232 ανατέθηκε στους δομινικανούς μοναχούς η συγκρότηση «'Αγιου δικαστηρίου ενάντια στην αιρετική κακία», το οποίο από το έτος 1542 ονομάστηκε «Ιερά Εξέταση». Στόχος αυτού του δικαστηρίου ήταν να τιμωρεί με θάνατο κάθε απόκλιση από τη «σωστή» διδασκαλία, τόσο στα πλαίσια υιοθετημένων προχριστιανικών αντιλήψεων, όσο και στα πλαίσια της έκτοτε συσσωρευόμενης πανεπιστημιακής σοφίας. Ο γερμανόφωνος χώρος στην κεντρική Ευρώπη αποδέχθηκε την υλοποίηση αυτού του «ιερού» σκοπού με ενθουσιασμό και για την επιτυχία του συσστρατεύτηκαν τα πολιτικά δικαστήρια και οι κρατικές υπηρεσίες αυτών των χωρών. Ο ενθουσιασμός αυτός είναι ευεξήγητος, γιατί η περιουσία των καταδικασμένων θυμάτων της μαζικής υστερίας μοιραζόταν εξ ίσου στις υπηρεσίες που συμμετείχαν και στην Εκκλησία, στην οποία ανήκε ο ιεροεξεταστής!

Όταν με το χρόνο άρχισαν οι ιεροεξεταστές να κατηγορούν και άτομα, κυρίως γυναίκες, από εύπορες οικογένειες, των οποίων η περιουσία ήταν απείρως σημαντικότερη από αυτή των φτωχοδιαβόλων στα χωριά, οι πλούσιοι έμποροι και βιοτέχνες αντέδρασαν και οργάνωσαν ομάδες προστασίας. Κάποια στιγμή συνέλαβαν τον ιεροεξεταστή Konrad von Marburg και τον λιντσάρησαν. Η εκκλησία απαγόρευσε κατόπιν αυτού την απασχόληση των ιερωμένων με αυτά τα θέματα και ο γερμανόφωνος χώρος έμεινε ήρεμος για περίπου 250 χρόνια. Το έτος 1431 κάηκε στην πυρά ως μάγισσα και αιρετική η εικοσάχρονη Ιωάννα της Λωραίνης (Jeanne d'Arc), η οποία ανακηρύχθηκε αργότερα αγία της καθολικής εκκλησίας.

Τέλη του 15ου, αρχές του 16ου αιώνα επικρατεί σ' όλη την Ευρώπη και πάλι μια βαθειά πολιτική, κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική κρίση. Νέες, άγνωστες μέχρι τότε φρικτές ασθένειες διαδίδονται στην Ευρώπη, οι οποίες φαίνεται να έφτασαν από την Αμερική, μετά τις επισκέψεις του Κολόμβου και των άλλων θαλασσοπόρων. Η πιο φρικτή από αυτές τις «καινούργιες» ασθένειες ήταν η σύφιλις η οποία, μετά από οδυνηρή εξέλιξη 10-20 ετών, παραμόρφωνε τα θύματά της σε απίθανο βαθμό. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα κρίσης, απόγνωσης και υστερίας, άρχισαν στα τέλη του 15ου αιώνα πάλι οι δίκες από την «Ιερά Εξέταση» με βάση κάποια παπική απόφαση του έτους 1484. Οι δομινικανοί μοναχοί ανέλαβαν και πάλι να «εξυγιάνουν» τον κόσμο και φυσικά απαγορευόταν σε οποιονδήποτε να εμποδίσει το έργο τους.
Οι δύο σημαντικότεροι ιεροεξεταστές στη Γερμανία, δομινικανοί μοναχοί Institoris και Sprenger, έγραψαν ένα βιβλίο με τίτλο «Malleus Maleficarum» (Σφυρί κατά των μαγισσών), το οποίο περιέγραφε με κείμενα και εικόνες τα υποτιθέμενα έργα και τη δράση των μαγισσών! Το βιβλίο αυτό πρέπει να εκδόθηκε αρχικά το έτος 1486 στην πόλη Speyer. Για 2-3 αιώνες έγιναν πολλές επανεκδόσεις -το 17ο αιώνα κυκλοφόρησε ήδη η 29η- και πρέπει να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα βιβλία εκείνης της εποχής! Λέγεται ότι ο Sprenger είχε αρνηθεί αργότερα ότι συμμετείχε στη συγγραφή και ότι τον είχε συμπεριλάβει ο Institoris (Krammer στο πραγματικό του όνομα) αυθαίρετα. Αυτό φαίνεται λίγο απίθανο, δεδομένου ότι οι συγγραφείς έχαιραν, ως δοκιμασμένοι ιεροεξεταστές, μεγάλης αναγνώρισης. Πιθανότερο είναι να υπήρξε αντιδικία στη διανομή των εσόδων από τις πωλήσεις του βιβλίου και από τις κατασχέσεις περιουσιών σε βάρος των θυμάτων και έτσι να επήλθε διχόνοια στη συμμαχία των «ιερών» δολοφόνων.
Οι δραστηριότητες μιας μάγισσας, σύμφωνα με το «Σφυρί», ήταν συνεργασία, σεξουαλικές σχέσεις και σαββατιάτικες συνεδριάσεις με το σατανά, πτήση στον ουρανό πάνω σε σκούπες, καλάμια κ.ά. Ο σατανάς, εισαγόμενη φιγούρα από την ιουδαϊκή θρησκεία, ανακηρυσσόταν έτσι σε κεντρικό παράγοντα και ρυθμιστή της ζωής των ανθρώπων στην Ευρώπη! Πέρα από αυτά, οι μάγισσες είχαν και διάφορες σατανικές «δυνάμεις», όπως να επηρεάζουν τον καιρό και να προκαλούν καταρρακτώδεις βροχές, χαλάζι, κεραυνούς, παγωνιά και απρόβλεπτες χιονοπτώσεις, να επιφέρουν ξηρασία και πτώση της στάθμης νερού σε ποτάμια και λίμνες, να μεταμορφώνουν ανθρώπους και ζώα και να καταστρέφουν σπίτια με κεραυνούς, να διαδίδουν ασθένειες σε ανθρώπους, να προκαλούν στειρότητα σε άνδρες και γυναίκες και άλλα πολλά - όλα όσα ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους στην καθημερινή ζωή τους.

Οι ιεροεξεταστές διαχώρισαν με την πάροδο των δεκαετιών τις υποθέσεις, αφενός σε αμιγώς αιρετικού περιεχομένου που δικάζονταν σε εκκλησιαστικά δικαστήρια και αφετέρου με αντικείμενο μάγους και μάγισσες, για τις οποίες αρμόδια ήταν τα πολιτικά δικαστήρια. Είναι προφανές ότι ένα κατηγορητήριο με τέτοιες φανταστικές «παρανομίες» δεν ήταν δυνατόν να υποστηριχτεί παρά μόνο με ψευδομάρτυρες και με «ομολογία» των κατηγορουμένων. Διάφοροι ηγεμόνες είχαν εκδώσει διατάγματα, σύμφωνα με τα οποία ήταν υποχρεωμένοι όλοι οι πολίτες να καταγγείλουν μαγικές και συναφείς δραστηριότητες, ακόμα και με απλή υποψία. Όσοι αμελούσαν να καταγγείλουν «μαγικές» δραστηριότητες, θεωρούνταν συνένοχοι και συνεργοί! Έτσι είχαν ανοίξει οι πύλες για κάθε συκοφαντία που μπορούσε να επινοήσει κάθε ιδιοτελής γείτονας. Οι ανακρίσεις σε βάρος κάποιου προσώπου άρχιζαν με απλές προφορικές, ακόμα και ανώνυμες καταγγελίες. Οι μάρτυρες ήταν, είτε κακοί γείτονες που ήθελαν να εκδικηθούν για κάποιο λόγο, είτε μυθομανείς θρησκόληπτοι που εκτελούσαν δήθεν θεάρεστο καθήκον. Οι προδιαγραφές των προβλεπόμενων ποινών δεν έδιναν στους κατηγορούμενους πολλές διεξόδους απαλλαγής:
Ο δράστης που επικοινωνεί άμεσα με το σατανά και τον προσκυνά, τιμωρείται με θάνατο στην πυρά.
Ο δράστης που επικοινωνεί έμμεσα με το σατανά, αποκεφαλίζεται πριν από την πυρπόλησή του.
Ο δράστης που προκαλεί με τα μαγικά του ζημιά στους συμπολίτες του, βασανίζεται με καυτά σίδερα πριν παραδοθεί ολόκληρος στην πυρά.
Τις πρώτες δεκαετίες φαίνεται οι καταγγελίες να αφορούσαν κυρίως περιθωριακές γυναίκες σε αγροτικές περιοχές που ζούσαν μόνες και απροστάτευτες για διάφορους λόγους. Από περιγραφές για το παρουσιαστικό που έχουν διασωθεί, διαπιστώνουμε ότι η τυπική «μάγισσα» έχει περίπου την εμφάνιση που μαθαίνουν τα μικρά παιδιά ακόμα και σήμερα στα παραμύθια. Μια ξεδοντιασμένη ηλικιωμένη γυναίκα, αναμαλλιασμένη και ατημέλητη που βγάζει ακατανόητες κραυγές και δεν επικοινωνεί με τους ανθρώπους γύρω της. Σήμερα θα λέγαμε ότι πρόκειται για άτομα με γεροντική άνοια ...
Για την απόσπαση ομολογίας των κατηγορουμένων προβλέπονταν βασανιστήρια! Το «Σφυρί» που προαναφέρθηκε, είχε ειδικό κεφάλαιο για τα βασανιστήρια, από κόψιμο δακτύλων, μέχρι διάτρηση χεριών και ποδιών με πυρακτωμένα σίδερα. Και όταν οι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν και δέχονταν να «ομολογήσουν», αυτή η ομολογία τους χρησιμοποιείτο στη δίκη σε βάρος τους, οπότε είχαν σίγουρη καταδίκη. Μάρτυρες ή συνήγοροι υπεράσπισης δεν υπήρχαν, γιατί κατά κανόνα κατηγορούνταν κι αυτοί για συνεργασία με το σατανά. Μάλιστα οι δικαστές, απέφευγαν να συζητούν με το κατηγορούμενο άτομο, μήπως και παρεξηγηθεί κάποια κουβέντα τους ως έκφραση συμπάθειας προς το σατανά!

Οι μάρτυρες κατηγορίας ήταν πολλοί, από κάθε κοινωνική ομάδα και ηλικία, ακόμα και παιδιά. Στις χιλιάδες σελίδες πρακτικών από τέτοιες δίκες που έχουν διασωθεί, αναδύονται φρικιαστικές ιστορίες συκοφαντιών που κατέθεταν ακόμα και επιφανείς πολίτες (συχνά από φόβο), ότι η κατηγορούμενη «μάγισσα» διέσχιζε τον ουρανό καβάλα σε σκούπα (!) πάνω από τα σπίτια τους, ότι η ίδια κατηύθυνε τους κεραυνούς να πέσουν πάνω στο χωριό, ότι πραγματοποιούσε οργιαστικά γλέντια με το σατανά και κάθε άλλη φανταστική ή πραγματική ιστορία, όπου όλα μετρούσαν σε βάρος του κατηγορουμένου! Τυχόν καλές πράξεις που έκανε ο κατηγορούμενος στο παρελθόν, θεωρούνταν παραπειστικές και απόδειξη της διαβολικής του πρόθεσης, τυχόν προστριβές με γείτονες για οικονομικά ή άλλα θέματα, αποτελούσαν έτσι κι αλλιώς χειροπιαστές αποδείξεις του σατανικού χαρακτήρα του.

Οι κατηγορούμενοι κατέδιδαν συχνά, μέσα στην απόγνωσή τους, ψευδώς κάποιους συγγενείς ή γείτονες για να απαλλαγούν πρόσκαιρα από τα σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια. Τότε άρχιζαν νεότερες ανακρίσεις σε βάρος των νέων «υπόπτων» και έτσι διευρυνόταν ο κύκλος των κατηγορουμένων με σχεδόν βέβαιη κατάληξή τους στην πυρά. Κανένας απολύτως πολίτης δεν ήταν εξασφαλισμένος, όποια δημόσια ή προσωπική συμπεριφορά κι αν επέλεγε. Η ζωή των ανθρώπων ήταν απόλυτα παραδομένη στη μοχθηρή βούληση των κληρικών και λαϊκών ιεροεξεταστών.

Σε όσους κατηγορούμενους δεν ομολογούσαν, παρά τα σκληρά βασανιστήρια, επιβάλλονταν δοκιμασίες, οι οποίες οδηγούσαν έτσι ή αλλιώς στο θάνατο! Με δεμένα χέρια και πόδια ριχνόταν το κατηγορούμενο άτομο, με ρούχα και παπούτσια ή γυμνό, σε ένα ποτάμι ή σε μια λίμνη. Αν επέπλεε, πράγμα σπάνιο βέβαια, ήταν αυτό απόδειξη ότι πρόκειται για συνεργάτη του σατανά και οδηγείτο στην πυρά για «εξαγνισμό». Αν βυθιζόταν στο νερό, έδειχνε ότι δεν υπήρχε επιρροή του διαβόλου, αλλά είχε ήδη πνιγεί. Επιτρεπόταν τότε να κηδευτεί χωρίς να καεί προηγουμένως! Επίσης, μια γνωστή δοκιμασία ήταν το πέταμα στο κενό από ύψωμα. Αν η μάγισσα αιωρείτο, το οποίο προφανέστατα δεν μπορεί να συνέβη ποτέ, θα ήταν απόδειξη της σατανικής φύσης της, αν έπεφτε και σκοτωνόταν, αποδιδόταν αθώα ... στο θάνατο!

Το κάψιμο των καταδικασμένων προσφερόταν ως δημόσιο θέαμα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων και των χωριών! Όταν τύχαινε δε ο καταδικασμένος σε θάνατο από την «Ιερά Εξέταση» να πεθάνει πριν από την εκτέλεση της ποινής, από φυσικά αίτια ή λόγω των βασανιστηρίων, διατασσόταν και πάλι το κάψιμο του πτώματος για να «εξαγνιστεί ο καταδικασθείς και να παραδοθεί στον Κύριο απαλλαγμένος από αμαρτίες». Αν τυχόν είχε δε ενταφιαστεί κρυφά, διατασσόταν εκταφή και κάψιμο!
Για το πλήθος των δολοφονημένων ανθρώπων από τους πολιτικούς και κληρικούς κυνηγούς μαγισσών, υπάρχουν μόνο εκτιμήσεις, αν και έχουν βρεθεί σε μοναστήρια και υπόγεια φρουρίων πολλές αποθήκες με πρακτικά δικών και εκτελέσεων σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Καταρχάς για το φύλο των εκτελεσμένων εκτιμάται ότι ένα ποσοστό περί το 80% ήταν γυναίκες και το υπόλοιπο άντρες και σε μερικές περιπτώσεις παιδιά.
Κατά το 16ο αιώνα εκτελέστηκαν στην πόλη Trier περί τις επτά χιλιάδες, στην Toulouse περί τις τετρακόσιες και στη Βρετανία πάνω από επτακόσιες «μάγισσες»! Ο μεγάλος αριθμός «μαγισσών» στην Trier οφείλεται μάλλον στο γεγονός ότι μεταφέρονταν εκεί κατηγορούμενα άτομα από μια ευρύτερη περιοχή της σημερινής Γερμανίας και Γαλλίας. Το 17ο αιώνα κάηκαν σ' όλη τη Γερμανία περί τις εκατό χιλιάδες «μάγισσες». Μεταξύ 1560 και 1630 κάηκαν ζωντανοί στη Βαυαρία πάνω από 5.000 άνθρωποι.


Οι διαφοροποιήσεις μεταξύ καθολικών και προτεσταντικών περιοχών δεν ήταν σημαντικές. Ο Λούθηρος και ο Καλβίνος ήταν επίσης εμπαθείς εχθροί κάθε «μαγικής νοοτροπίας» και συμφωνούσαν με το κυνήγι «μαγισσών» και «αιρετικών». Ο Ισπανός φυσιοδίφης Michael Servetus, ένας πολυμαθής άνθρωπος με φιλελεύθερο πνεύμα, ο οποίος είχε στο ενεργητικό του διάφορες ανακαλύψεις και μελέτες, απειλήθηκε από την «Ιερά Εξέταση» και κατέφυγε στους Προτεστάντες της Γενεύης, νομίζοντας ότι εκεί θα ήταν ασφαλής. Ο Καλβίνος κατέθεσε ως ειδήμων στο δικαστήριο θρησκευτικών φρονημάτων της πόλης που προσήγαγαν τον Servetus και υπέδειξε να τoν καταδικάσουν σε θάνατο λόγω «αιρετικών απόψεων». ο Ισπανός διανοούμενος είχε αμφισβητήσει την «Αγία Τριάδα» (De trinitatis erroribus, 1531) και είχε επικρίνει το βάπτισμα των νηπίων και γι' αυτό πέθανε την πυρά το έτος 1553.
Ο βασιλιάς της Αγγλίας James (Τζαίημς, 1566-1625) νομοθέτησε το έτος 1603, μόλις ανήλθε στο θρόνο, το βασανισμό και τη θανάτωση όλων των «αιρετικών και μάγων» της χώρας του. Ως προς τις εθνικές διαφοροποιήσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι στην Ολλανδία εκτελέστηκαν αναλογικά προς τον πληθυσμό λιγότερα άτομα από ότι στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αγγλία. Στην ιβηρική χερσόνησο (Ισπανία, Πορτογαλία) δεν δόθηκε μεγάλη σημασία στις διώξεις «μαγισσών» όσο σε αυτές εναντίον «αιρετικών». Μάλιστα, οι Ισπανοί συγκρότησαν σώμα ιεροεξεταστών και στις κτήσεις τους στο Μεξικό και στο Περού, εναντίον των ιθαγενών που δεν ενδιαφέρονταν να προσχωρήσουν στην «αληθινή θρησκεία»!

Στο χώρο του Βυζαντίου είχε «θωρακιστεί» η Εκκλησία με νόμους της αυτοκρατορίας και δεν χρειαζόταν άλλους μηχανισμούς. Οι δίκες και καταδίκες των «αιρετικών» εξελίσσονταν ως γεγονότα της κοινής ποινικής δικαιοσύνης. Ο νόμος 407 του Ιουστινιανού «κατά Μανιχαίων» ορίζει τη θρησκευτική αίρεση ως έγκλημα και προβλέπει για τους παραβάτες θανατική ποινή: «Μαθών δε ο βασιλεύς (εννοεεί τον Ιουστινιανό) εκέλευσεν πάντας ... ανακριθήναι και τους εμείναντας τη πλάνη πυρί παραδοθήναι.» (=Πληροφορηθείς ο βασιλιάς τα καθέκαστα διέταξε να ανακριθούν όλοι και όσοι επέμειναν στην πλάνη τους να παραδοθούν στη φωτιά, σύμφωνα με αναφορά του Πέτρου Σικελιώτη). Ο δε Πατριάρχης Φώτιος γράφει επ' αυτού: «Ιουστινιανός δε ... τους αμεταμελήτως έχοντας (αιρετικούς) ... τον δια πυρός υποστήναι προσέταξε θάνατον» (Ed. Travaux Memoires, κεφ. 4 και 71.)

Εκτός του προαναφερόμενου περιστατικού, γνωρίζουμε ακόμη ότι «Ο Αλέξιος Α' θα ανακρίνει το έτος 1118 για την πίστη του τον ηγέτη των Βογομίλων Βασίλειο με φρικτά βασανιστήρια και θα τον θανατώσει στην πυρά. Την ίδια τύχη έχουν πιθανόν μερικοί μαθητές του Βασιλείου» Τ.Λουγγή: Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας.) Ο εκκλησιαστικός μηχανισμός ήταν πολύ κοντά στον αυτοκράτορα, ο οποίος αναλάμβανε με την κρατική διοίκηση τη δίωξη, πέρα από τους κάθε είδους «αιρετικούς», και «μάγους, αστρολόγους, μαθηματικούς» κ.ά., όπως αναφέρεται στην ΞΕ' Νεαρά του Λέοντος Σοφού και στους Κανόνες της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου. Από διάφορες εποχές του Βυζαντίου υπάρχουν επίσης περιγραφές για σφαγές κατά εθνικών, αθέων ή «αιρετικών» (Κρήτη, Λακωνία κ.ά.), όπως επίσης και γραπτές οδηγίες του Γεώργιου Σχολάριου και μετέπειτα υπότουρκου πατριάρχη Γεννάδιου προς τον κυβερνήτη Πελοποννήσου για την αντιμετώπιση των «Ελληνιστών».

Από πατριαρχικό έγγραφο του 17ου αιώνα προκύπτει η εξής απάντηση που δόθηκε σε ερώτημα, αν «Οι αιρετικοί και οι εναντίοι της αγίας του Χριστού Εκκλησίας πρέπει να παιδεύωνται και πολιτικώς, ήτοι εξωτερικώς (=να βασανίζονται), ή μόνο εκκλησιαστικώς (=αφορισμός κλπ.)», η ακόλουθη απάντηση: «Ναι, πρέπει να παιδεύονται και εξωτερικώς, διότι εις την Β' Οικουμενικήν Σύνοδον την εν Κων/πόλει συγκροτηθείσαν επί τους ευσεβούς βασιλέως Θεοδοσίου του Μεγάλου κατά του πνευματοδόχου Μακεδονίου, οι θεοφόροι Πατέρες μετά την καθαίρεσιν και αναθεμάτισιν εκείνων των κακοδόξων επισκόπων, ώρισαν να παιδεύονται και εξωτερικώς, και ούτω κατά τον ορισμόν του θεοφιλεστάτου βασιλέως Θεοδοσίου, τους έδειραν δυνατά με τα βούνευρα και τους επόμπευσαν καθίζοντες εις καμήλους και σύροντες από την ουράν εις τας πλατείας ... και εις την Δ' Οικουμενικήν Σύνοδον την εν Χαλκηδόνι συγκροτηθείσαν υπό αγίων Πατέρων χλ' επί τους ευσεβούς Βασιλέως Μαρικανού και Πουλχερίας, κατά Διοσκούρου και Ευτυχίου των Μονοθελητών, και ούτοι οι θεοφόροι Πατέρες μετά του ευσεβούς βασιλέως ώρισαν να αφανίζωνται τα βιβλία των κακοδόξων εν πυρί και αυτούς τους κακοδόξους να παιδεύουν με φυλακάς και πολλούς δαρμούς, είτε δε ώρισαν να παίρνουν εις το δημόσιον από τους ομόφρονας αυτών ανά δέκα λίτρας χρυσού» (Καλλ. Δελικανή: «... Τα σωζόμενα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα του Οικουμενικού Πατριαρχείου...», Κων/πολη 1904)

Από ενέργειες τέτοιου είδους φαίνεται να έλειπε όμως η μαζικότητα που χαρακτηρίζει τις διώξεις στη Δύση και επιπλέον αυτές είχαν στόχο συγκεκριμένες ομάδες διανοουμένων που αμφισβητούσαν, σε ιστορικό βάθος την κεντρική επιλογή του χριστιανισμού έναντι του ελληνικού πολιτισμού και έναντι «αιρετικών» και επίσης, μεταγενέστερα, την επιλογή της υποδούλωσης στους Οθωμανούς έναντι της συνδιαλλαγής με την καθολική εκκλησία.

Τέτοιες δολοφονικές διαστροφές δεν είναι βέβαια μοναδικές στην ιστορία. Στη νεότερη εποχή γνωρίζουμε ότι πολλά ολοκληρωτικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν ή χρησιμοποιούν ακόμα όμοιες μεθόδους, αν και με πιο συγκεκριμένες κατηγορίες (προδοσία, συνωμοσία, κατασκοπεία κ.ά.) Συναφή συστηματικά εγκλήματα με τεχνοκρατική μεθόδευση είναι αναμφισβήτητα, αφενός η δολοφονία Εβραίων, τσιγγάνων και αριστερών διανοητών κατά τη (σχετικά) σύντομη κυριαρχία των Ναζιστών στην Ευρώπη και αφετέρου των σταλινικών διώξεων για λόγους πολιτικής επικράτησης στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό κατά τα μέσα του 20ου αιώνα. Η δολοφονία με μεθοδικό τρόπο και με τελείως φανταστικές κατηγορίες εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων για πολλούς αιώνες, όπως πραγματοποιήθηκε από την κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία του ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, μόνο με αυτά τα ναζιστικά και σταλινικά εγκλήματα μπορεί να συγκριθεί!

Είναι γεγονός ότι μερικά φωτεινά πνεύματα που έζησαν αυτούς τους αιώνες, γιατροί, ερευνητές, φιλόσοφοι και κληρικοί, διαφωνούσαν με τις αντιλήψεις περί «μαγισσών» και με τις δολοφονίες ανύποπτων πολιτών, οι οποίες είχαν επεκταθεί σε όλη την Ευρώπη. Στο τέλος του 16ου αιώνα κατάσχονται στην Ολλανδία τα έργα του πανεπιστημιακού καθηγητή Cornelius Loos (Λους, 1546-1595), ο οποίος είχε αμφισβητήσει την ύπαρξη «μαγισσών» και «σεξουαλικών σχέσεων» μεταξύ κατηγορούμενων γυναικών και του σατανά και είχε αποκαλέσει «τυράννους» τους ηγέτες της κίνησης κατά των «μαγισσών». Ο Λους κρατήθηκε φυλακισμένος μέχρι να ζητήσει γονατιστός συγγνώμη από τις εκκλησιαστικές αρχές. Ο συνάδελφός του καθηγητής Dietrich Flade (Φλάντε, 1534-1589), αρχιδικαστής, θεωρήθηκε ύποπτος για τις ελαφρές ποινές που επέβαλε σε κατηγορούμενες ως «μάγισσες». Συλλαμβάνεται από τις εκκλησιαστικές αρχές με την κατηγορία ότι έχει «πουλήσει την ψυχή του στο σατανά», υποβάλλεται σε βασανιστήρια και αφού «ομολογεί» όλα όσα ήθελαν οι ιεροεξεταστές, θανατώνεται με στραγγαλισμό. Στη συνέχεια καίγεται το πτώμα του για εξαγνισμό!


Γνωστότερος από τους κληρικούς αντιπάλους της μεθοδευμένης υστερίας έγινε ο μοναχός Friedrich Spee von Langenfeld (Σπη φον Λάνγκενφελτ, 1592-1635), ο οποίος συνόδεψε ως ιερωμένος πάμπολλες φορές καταδικασμένους σε πυρπόληση. Το έτος 1631 δημοσίευσε ο Σπη με ψευδώνυμο ένα βιβλίο με τίτλο «Cautio Criminalis», στο οποίο εξιστορούνταν περιστατικά σε δίκες «μαγισσών». Ο πραγματικός συγγραφέας έγινε σύντομα γνωστός και ήταν αναμενόμενη η σύλληψη και καταδίκη του, αλλά προέκυψε απρόβλεπτα ο πόλεμος των γερμανικών χωρών με τη Σουηδία, οπότε αναβλήθηκαν οι ιεροεξεταστικές δραστηριότητες για ευθετότερο χρόνο. Τέσσερα χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του πέθανε ο von Spee από την πανώλη που διαπέρασε για άλλη μια φορά την κεντρική Ευρώπη.
Ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα είχε αρχίσει να υποχωρεί η υστερία, κυρίως με την άνοδο και διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού. Η πίστη υποκαταστάθηκε από την ορθή σκέψη και τον ορθό λόγο, τα βασανιστήρια απαγορεύτηκαν, το ποινικό δίκαιο και η δικονομία εξανθρωπίστηκαν σταδιακά. Πιστεύεται ότι μία από τις τελευταίες εκτελέσεις «μάγισσας», ήταν αυτή της υπηρέτριας Anna Goeldi, που έγινε στην περιοχή Glarus της Ελβετίας το έτος 1782, επτά χρόνια πριν από την κατάληψη της Βαστίλης.

Με τη γαλλική επανάσταση και τις ανακατατάξεις που προκλήθηκαν από τους πολέμους στην Ευρώπη, ανατράπηκαν τα κέντρα εξουσίας, κυρίως οι επισκοπές και τα μοναστήρια, που καθοδηγούσαν και ήλεγχαν τους εγκληματικούς μηχανισμούς. Με αυτό ακριβώς το εγκληματικό παρελθόν του εκκλησιαστικού μηχανισμού δικαιολογούσαν οι Γάλλοι επαναστάτες τις σφαγές σε βάρος των κληρικών και μοναχών: ανταπέδιδαν τις δολοφονίες που είχαν γίνει «στο όνομα του θεού» με δολοφονίες «στο όνομα του λαού»!

Η Εκκλησία, ιδίως η καθολική που είχε για αιώνες πρωταγωνιστικό ρόλο στο «κυνήγι των μαγισσών», προβάλλει σήμερα, απολογούμενη, το πάγιο αντεπιχείρημα ότι, δεν επιτρέπεται να κρίνεται μια παρελθούσα εποχή με σημερινά μέτρα και σταθμά. Κατ' αρχάς ισχύει επ' αυτού το απόφθεγμα του καθολικού και ορθόδοξου άγιου Αυγουστίνου: «Εμείς είμαστε οι εποχές. Όπως είμαστε εμείς, έτσι είναι και οι εποχές μας». Πέρα απ' αυτό, όσο σωστή μπορεί να είναι η γενική παρατήρηση περί παρελθουσών εποχών, άλλο τόσο σωστό είναι να ξεκαθαριστεί ότι, πρώτον, τα μαζικά αυτά εγκλήματα έγιναν με βάση μία θρησκεία, η οποία διακηρύσσει την «αγάπη προς το συνάνθρωπο» - κατά κύριο λόγο τον «αμαρτωλό συνάνθρωπο», γιατί ο όποιος αναμάρτητος δεν έχει ανάγκη υποστήριξης. Και δεύτερον ότι, σε καμιά περίοδο του ανθρώπινου πολιτισμού δεν ήταν ηθικά αποδεκτό να δολοφονούνται άνθρωποι -και μάλιστα μαζικά- με ανύπαρκτες, φανταστικές κατηγορίες, άρα για καμία εποχή δεν δικαιολογούνται τέτοια εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε καιρό ειρήνης.

Όπου και όποτε συνέβησαν τέτοια μαζικά εγκλήματα, οι απολογητές τους προσπαθούσαν ή προσπαθούν ακόμα σήμερα, είτε να τα διαψεύσουν είτε να ελαχιστοποιήσουν τη σημασία τους, προβάλλοντας τις καλές προθέσεις για κατάκτηση (δια των εγκλημάτων!) ενός δήθεν ανώτερου αγαθού, π.χ. τη σωτηρία της πατρίδας, του έθνους, του πολιτισμού, του λαού, του καθεστώτος κ.ο.κ. Για τις δολοφονίες των «μαγισσών» αναγνωρίζουν όλοι ως μοναδική κινητήρια δύναμη την εγκληματική διαστροφή, δεν συνάγουν όμως τα απαραίτητα προφανή συμπεράσματα για την ιδεολογία και το πνευματικό υπόβαθρο, πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν αυτές οι δολοφονικές δραστηριότητες....

του Στ. Γ. Φραγκόπουλου, Δρ.Μηχ., Καθηγητή ΤΕΙ Αθήνας

Τρίτη 26 Φεβρουαρίου 2008

Γρανικός 334 πΧ

ΑΡΡΙΑΝΟΥ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ, ΒΙΒΛΙΟ Α'

13. Εν τω μεταξύ, ο Αλέξανδρος προχωρούσε προς τον Γρανικό ποταμό, έχοντας παρατάξει το στρατό του. Τοποθέτησε τη φάλαγγα των οπλιτών σε δύο σειρές, παρέταξε το ιππικό και διέταξε να ακολουθούν οι σκευοφόροι. Τους ανιχνευτές τους οδηγούσε ο Ηγέλοχος έχοντας μαζί του τους σαρισοφόρους ιππείς κα γύρω στους πεντακόσιους ψιλούς. Ο Αλέξανδρος βρισκόταν κοντά στο Γρανικό, όταν έφτασαν ανιχνευτές και ανακοίνωσαν ότι οι Πέρσες έχουν παραταχτεί πέρα από το ποτάμι σαν να είναι έτοιμοι για μάχη. Έτσι, ο Αλέξανδρος ετοίμασε για μάχη και τη δική του στρατιά. Τότε πήγε και τον βρήκε ο Παρμενίωνας και του είπε τα εξής.

«Βασιλιά, κρίνω ότι αυτή τη στιγμή, πρέπει να στρατοπεδεύσουμε έτσι όπως είμαστε στην όχθη του ποταμού. Μου φαίνεται πως οι εχθροί που έχουν πολύ λιγότερο πεζικό από μας, δε θα τολμήσουν να μας πλησιάσουν. Έτσι, αν μπορέσουμε, θα περάσουμε εύκολα το ποτάμι με το χάραμα. Αν περάσουμε πριν εκείνοι πάρουν τις θέσεις τους, θα τους αιφνιδιάσουμε Δε μου φαίνεται όμως εύκολο να το κατορθώσουμε τώρα, με το στρατό παραταγμένο σε μέτωπο. Βλέπεις ότι πολλά μέρη του ποταμού δείχνουν βαθιά και οι όχθες είναι ψηλές και απόκρημνες. Αν περάσουμε άτακτα και παραταγμένοι με αυτόν τον τρόπο που είναι το ασθενέστερο σημείο μας, από μπροστά, καθώς θα βγαίνουμε, θα πέσει επάνω μας παραταγμένο το ιππικό του εχθρού. Και η πρώτη ατυχία θα είναι φοβερή γι’ αυτή τη μάχη και καθοριστική για την εξέλιξη του πολέμου». Ο Αλέξανδρος όμως απάντησε· «Παρμενίωνα, τα ξέρω αυτά. Ντρέπομαι όμως εγώ, που πέρασα εύκολα τον Ελλήσποντο, να εμποδιστώ απ’ αυτό το ρυάκι (υποβαθμίζοντας μ’ αυτό το όνομα τον Γρανικό) να περάσω το στρατό μου έτσι όπως είναι. Κι αυτό δεν το κάνω ούτε για τη φήμη των Μακεδόνων ούτε επειδή εγώ ο ίδιος επιζητώ τον κίνδυνο. Νομίζω όμως ότι οι Πέρσες θα πάρουν θάρρος και θα θεωρήσουν ότι μπορούν να μας αντιμετωπίσουν σαν ίσοι, αν δεν πάθουν αμέσως κάτι που να δικαιώνει τους φόβους τους».

14. Αυτά είπε και έστειλε τον Παρμενίωνα να αναλάβει την ηγεσία της αριστερής παράταξης, ενώ ο ίδιος πήγε στη δεξιά. Μπροστά του, δεξιά, πήρε Θέση ο γιος του Παρμενίωνα, ο Φιλώτας, με τους εταίρους, το ιππικό, τους τοξότες και τους Αγριάνες ακοντιστές. Ο Αμύντας, ο γιος του Αρραβαίου, με τους σαρισοφόρους ιππείς, τους Παίονες και την ίλη του Σωκράτη τοποθετήθηκε κοντά στο Φιλώτα. Κοντά τους πήραν θέση οι υπασπιστές των εταίρων με επικεφαλής τον άλλο γιο του Παρμενίωνα, το Νικάνορα· πίσω τους η φάλαγγα του Περδίκκα, του γιου του Ορόντη, μετά η φάλαγγα του Κοίνου, του γιου του Πολεμοκράτη, μετά του Κρατερού, του γιου του Αλέξανδρου, μετά του Αμύντα, του γιου του Ανδρομένη και, τέλος, οι άνδρες του Φίλιππου, του γιου του Αμύντα. Στ’ αριστερά τώρα, πρώτοι τοποθετήθηκαν οι Θεσσαλοί ιππείς με επικεφαλής τον Κάλα, το γιο του Άρπαλου, μετά το συμμαχικό ιππικό με επικεφαλής το Φίλιππο, το γιο του Μενέλαου, κατόπιν οι Θράκες με επικεφαλής τον Αγάθωνα και τέλος, τρεις φάλαγγες, του Κρατερού, του Μελέαγρου και του Φίλιππου, μέχρι τη μέση της παράταξης.

Οι Πέρσες είχαν περίπου είκοσι χιλιάδες ιππείς και λιγότερους από είκοσι χιλιάδες πεζούς μισθοφόρους. Παρέταξαν το ιππικό τους κατά μήκος της όχθης του ποταμού και τοποθέτησαν μετά το πεζικό. Η θέση πάνω από την όχθη ήταν στρατηγική. Οι Πέρσες εντόπισαν τον ίδιο τον Αλέξανδρο (που ήταν προφανές ποιος ήταν και από τη λαμπρότητα της πανοπλίας του και από τις περιποιήσεις των γύρω του) να κατευθύνεται προς την αριστερή τους πλευρά· τοποθέτησαν λοιπόν σ’ αυτό το σημείο πυκνά τις ίλες του ιππικού.

Η μάχη

Για κάμποση ώρα, τα αντίπαλα στρατεύματα στάθηκαν σιωπηλά και αντιμέτωπα στις όχθες του ποταμού, γεμάτα αγωνία για το μέλλον. Οι Πέρσες περίμεναν να μπουν οι Μακεδόνες στο νερό, για να τους επιτεθούν καθώς θα βγαίνουν. Ο Αλέξανδρος πήδησε πάνω στ’ άλογο, κάλεσε τους άνδρες του να τον ακολουθήσουν και να δείξουν την παλικαριά τους και διέταξε να μπουν πρώτοι στο ποτάμι οι πρόδρομοι ιππείς, οι Παίονες υπό την ηγεσία του Αμύντα, του γιου του Αρραβαίου, ένα τάγμα πεζικού και πριν απ’ όλους η ίλη του Σωκράτη, που κατά τύχη οδηγούσε εκείνη την ημέρα ολόκληρο το ιππικό, υπό την ηγεσία του Πτολεμαίου, του γιου του Φίλιππου. Ο ίδιος μπήκε στο ποτάμι οδηγώντας τη δεξιά παράταξη κάτω από τους ήχους των σαλπίγγων και τις ιαχές προς τον Ενυάλιο Άρη· προχωρούσαν πάντα λοξά, όπως τους τραβούσε το ρεύμα, για να μην πέσουν πάνω τους οι Πέρσες παραταγμένοι σε σειρά, καθώς θα έβγαιναν, αλλά να τους χτυπήσει ο ίδιος όσο γινόταν κατά μέτωπο.

15. Οι Πέρσες τώρα έριξαν ακόντια στο σημείο όπου βγήκαν οι πρώτοι στρατιώτες του Αμύντα και του Σωκράτη. Αυτοί που βρίσκονταν στο ψηλό σημείο της όχθης έριχναν μέσα στο ποτάμι κι όσοι βρίσκονταν χαμηλότερα κατέβαιναν μέσα στο νερό. Οι ιππείς συγκρούονταν, καθώς οι Μακεδόνες έβγαιναν από το ποτάμι και οι Πέρσες τους εμπόδιζαν· οι πρώτοι πολεμούσαν με τα δόρατα και οι δεύτεροι έριχναν ακόντια. Οι Μακεδόνες, κατά την πρώτη επίθεση, έχαναν χρόνο και είχαν απώλειες, αφού οι ίδιοι αμύνονταν από αβέβαιο σημείο μέσα στο ποτάμι και οι Πέρσες βρίσκονταν ψηλότερα. Εξάλλου, σ’ αυτό το σημείο είχε παραταχτεί το πιο αξιόμαχο τμήμα του περσικού ιππικού· μαζί του πολεμούσαν ο Μέμνονας και τα παιδιά του. Οι πρώτοι Μακεδόνες που συγκρούστηκαν με τους Πέρσες πολέμησαν παλικαρίσια· κατασφάχτηκαν σώζοντας τους υπόλοιπους, που γύριζαν προς τον Αλέξανδρο που πλησίαζε. Γιατί, πράγματι, πλησίαζε οδηγώντας τη δεξιά παράταξη. Επιτέθηκε πρώτος στους Πέρσες, στο σημείο που το ιππικό τους ήταν πυκνότερο και βρίσκονταν οι ηγεμόνες τους. Γύρω του μαινόταν η μάχη. Εν τω μεταξύ, οι φάλαγγες των Μακεδόνων περνούσαν σχετικά εύκολα πια, η μια μετά την άλλη. Παρά το γεγονός ότι η μάχη διεξαγόταν πάνω στ’ άλογα, έμοιαζε περισσότερο με μάχη πεζικού. Τα άλογα συμπλέκονταν, οι στρατιώτες πολεμούσαν σώμα με σώμα, οι Μακεδόνες προσπαθούσαν να σπρώξουν τους Πέρσες από την όχθη στην πεδιάδα, οι Πέρσες προσπαθούσαν να εμποδίσουν τους Μακεδόνες να βγουν και να τους ρίξουν πάλι στο ποτάμι. Ήδη, οι άνδρες του Αλέξανδρου βρίσκονταν σε καλύτερη θέση· ήταν πιο δυνατοί, είχαν μεγαλύτερη εμπειρία και τα κρανέινα δόρατα τους ήταν μακρύτερα από τα περσικά.

Εκείνη τη στιγμή, έσπασε πάνω στη μάχη το δόρυ του Αλέξανδρου. Ζήτησε άλλο από τον Αρέτη, ένα νεαρό της βασιλικής ακολουθίας· κι αυτός όμως βρισκόταν σε δύσκολη θέση, γιατί είχε σπάσει και το δικό του δόρυ και πολεμούσε σκληρά με το σπασμένο. Το έδειξε στον Αλέξανδρο και του φώναξε να ζητήσει άλλο. Τελικά, κάποιος απ’ τους συμμάχους, ο Δημάρατος από την Κόρινθο, του έδωσε το δικό του. Αυτός το πήρε και, μόλις είδε το γαμπρό του Δαρείου, τον Μιθριδάτη, να οδηγεί ένα τμήμα ιππικού που ερχόταν να τους χτυπήσει σαν έμβολο, έτρεξε ο ίδιος μπροστά από τους άλλους και τον έριξε κάτω χτυπώντας τον στο πρόσωπο. Τότε, ο Ροισάκης επιτέθηκε στον Αλέξανδρο και τον χτύπησε με την κοπίδα στο κεφάλι· έσπασε λίγο το κράνος του, το οποίο κράτησε την πληγή μακριά από το κεφάλι του. Ο Αλέξανδρος τον σκότωσε κι αυτόν διαπερνώντας με το δόρυ τον θώρακα του και χτυπώντας τον στο στέρνο. Ο Σπιθριδάτης εν τω μεταξύ πλησίαζε τον Αλέξανδρο από πίσω κρατώντας υψωμένη την κοπίδα· τον πρόφτασε όμως ο Κλείτος ο γιος του Δρωπίδη, και τον χτύπησε στον ώμο· το χέρι έπεσε κάτω μαζί με την κοπίδα. Το ιππικό συνέχιζε να βγαίνει από το ποτάμι και να ενώνεται με τους άνδρες του Αλέξανδρου.

16. Οι Πέρσες και τα άλογά τους βάλλονταν από παντού· τους χτυπούσαν τα δόρατα, τους έσπρωχναν οι ιππείς ανακατεμένοι με τους ψιλούς. Έτσι τράπηκαν σε φυγή, πρώτα στο σημείο όπου πολεμούσε ο Αλέξανδρος. Μόλις έσπασε το κέντρο, παρέλυσαν και οι δύο πτέρυγες και τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Σκοτώθηκαν περίπου χίλιοι Πέρσες ιππείς. Η καταδίωξη δεν κράτησε πολύ, γιατί ο Αλέξανδρος στράφηκε εναντίον των μισθοφόρων. Το πυκνότερο τμήμα τους είχε κρατήσει την αρχική του θέση, περισσότερο γιατί η απρόσμενη εξέλιξη της μάχης τους έκανε να τα χάσουν και λιγότερο γιατί έκαναν θετικούς υπολογισμούς. Ο Αλέξανδρος οδήγησε εναντίον τους τη φάλαγγα και διέταξε τους ιππείς να τους περικυκλώσουν. Τους κατέσφαξε μέσα σε λίγη ώρα. Δε σώθηκε κανένας, εκτός αν κάποιος τρύπωσε ανάμεσα στους νεκρούς. Περίπου δύο χιλιάδες πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Σκοτώθηκαν πολλοί ηγεμόνες των Περσών· ο Νιφάτης, ο Πετήνης, ο σατράπης της Λυδίας Σπιθριδάτης, ο ύπαρχος της Καππαδοκίας Μιθροβουζάνης, ο γαμπρός του Δαρείου Μιθριδάτης, ο γιος του άλλου Δαρείου (του γιου του Αρταξέρξη) Αρβουπάλης, ο κουνιάδος του Δαρείου Φαρνάκης, ο αρχηγός των μισθοφόρων Ωμάρης. Ο Αρσίτης κατέφυγε μετά τη μάχη στη Φρυγία, όπου αυτοκτόνησε θεωρώντας τον εαυτό του υπαίτιο της συμφοράς των Περσών.

Από τους Μακεδόνες τώρα· κατά την πρώτη επίθεση σκοτώθηκαν είκοσι πέντε σύμμαχοι. Ο Αλέξανδρος ανέθεσε στο Λύσιππο, το μόνο γλύπτη που είχε το δικαίωμα να κάνει και τη δική του προτομή, να τους φτιάξει χάλκινες προτομές, οι οποίες στήθηκαν στο Δίο. Σκοτώθηκαν ακόμη περίπου εξήντα ιππείς και τριάντα πεζοί. Ο Αλέξανδρος τους έθαψε την επόμενη μέρα με τα όπλα τους και άλλα κτερίσματα Απάλλαξε ακόμη τους γονείς και τα παιδιά τους, που βρίσκονταν στην πατρίδα, από τους φόρους για τη γη και την περιουσία τους, καθώς και από άλλες προσωπικές υπηρεσίες. Φρόντισε ιδιαίτερα τους πληγωμένους· τους επισκέφτηκε όλους, εξέτασε τα τραύματά τους τους ρώτησε πού πληγώθηκαν και τους άφησε να διηγηθούν τα κατορθώματά τους και να περηφανευτούν γι’ αυτά. Έθαψε ακόμα τους αρχηγούς των Περσών και τους Έλληνες μισθοφόρους, που πολέμησαν στο πλευρό των βαρβάρων. Όσους απ’ αυτούς έπιασε αιχμαλώτους τους έστειλε αλυσοδεμένους στη Μακεδονία σε καταναγκαστικά έργα, γιατί όντας Έλληνες και παραβιάζοντας τις κοινές αποφάσεις των Ελλήνων πολέμησαν στο πλευρό των βαρβάρων. Ακόμη, έστειλε στην Αθήνα τριακόσιες περσικές πανοπλίες ως ανάθημα στην πολιούχο Αθηνά. Διέταξε μάλιστα να γραφεί το παρακάτω επίγραμμα: «Ο Αλέξανδρος, ο γιος του Φιλίππου, και όλοι οι Έλληνες, εκτός από τους Σπαρτιάτες, πήραν αυτά τα λάφυρα από τους βαρβάρους που κατοικούν στην Ασία». (Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων.)

Δευτέρα 25 Φεβρουαρίου 2008

Φιλιππειο-Φιλιππος


Το Φιλιππείο είναι το μοναδικό κυκλικό οικοδόμημα της Άλτεως και ένα από τα ωραιότερα δείγματα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Είναι κτισμένο σε περίοπτη θέση μέσα στον ιερό περίβολο, στα δυτικά του ναού της Ήρας. Αφιερώθηκε στο ιερό του Δία από το Φίλιππο Β΄, βασιλιά της Μακεδονίας, μετά τη νίκη του στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. και αποδεικνύει τη μεγάλη πολιτική σημασία που είχε το ιερό εκείνη την εποχή.
Μετά το θάνατο του Φιλίππου, το 336 π.Χ., η κατασκευή του μνημείου αποπερατώθηκε από το γιο του, τον Μ. Αλέξανδρο, ο οποίος πρόσθεσε στο εσωτερικό και τα αγάλματα των μελών της οικογένειάς του, έργα του περίφημου γλύπτη Λεωχάρη. Το μνημείο, εκτός από αναθηματικό χαρακτήρα είχε και λατρευτικό, αφού χρησιμοποιήθηκε για τη λατρεία της ηρωοποιημένης βασιλικής οικογένειας των Μακεδόνων.
Το Φιλιππείο ήταν όμορφο και ιδιαίτερα κομψό οικοδόμημα. Πάνω σε κυκλική μαρμάρινη κρηπίδα με τρία σκαλοπάτια, υψώνονταν δεκαοκτώ ιωνικοί κίονες, οι οποίοι στήριζαν πώρινο ιωνικό θριγκό. Η στέγη ήταν καλυμμένη με μαρμάρινα κεραμίδια και η κορυφή της κατέληγε σε χάλκινο κάλυκα παπαρούνας. Ο σηκός ήταν κτισμένος από ορθογώνιους πωρόλιθους, οι οποίοι στο εσωτερικό του μνημείου έφεραν ερυθρωπό επίχρισμα, με χρωματισμένους λευκούς αρμούς. Αυτό έδινε την εντύπωση ότι εσωτερικά οι τοίχοι ήταν κτισμένοι με πήλινα ψημένα τούβλα και αυτή την εικόνα κατέγραψε και ο περιηγητής Παυσανίας (5.20.9), που είδε το μνημείο το 2ο αι. μ.Χ. Στο εσωτερικό του σηκού, περιμετρικά, υπήρχαν εννέα κορινθιακοί ημικίονες. Απέναντι από την είσοδο, στο μέσο του σηκού, επάνω σε ημικυκλικό βάθρο ήταν στημένες πέντε χρυσελεφάντινες πλαστικές εικόνες, που απεικόνιζαν τα μέλη της βασιλικής οικογένειας: του Μ. Αλεξάνδρου, των γονέων του, Φιλίππου και Ολυμπιάδας, και των γονέων του Φιλίππου, Αμύντα και Ευρυδίκης. Τα αγάλματα των δύο γυναικών αργότερα μεταφέρθηκαν μέσα στο ναό της Ήρας, που είχε μετατραπεί σε ένα είδος θησαυροφυλακίου, και εκεί τα είδε ο Παυσανίας. Σήμερα δεν σώζεται κανένα από αυτά.
Από το μνημείο διατηρούνται κατά χώραν μόνο τα θεμέλια και τα κατώτερα τμήματα των τοίχων. Όμως, με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων 2004, το Μουσείο του Βερολίνου επέστρεψε δέκα αρχιτεκτονικά μέλη του Φιλιππείου (τμήματα από την κρηπίδα, θραύσματα από κίονες, ένα κορινθιακό κιονόκρανο, τμήματα μαρμάρινης σίμης με την υδρορροή σε σχήμα λεοντοκεφαλής και μία μαρμάρινη κεραμίδα), με σκοπό την αναστήλωσή του. Η μερική αναστήλωση του μνημείου ολοκληρώθηκε το έτος 2005.


ΦΙΛΙΠΠΟΣ,
ο φίλος των ίππων,
ο με τους ίππους ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ

Στα αγωνίσματα με άλογα - ιπποδρομίες και αρματοδρομίες - στεφανωνόταν με κότινο (ολυμπιακή νίκη) όχι ο αναβάτης ή ο ηνίοχος που τιμόταν με άλλο τρόπο, αλλά ο ιδιοκτήτης των αλόγων.
Ο Φίλιππος - όπως φανερώνει το όνομά του - ήταν πράγματι φίλος των ίππων, των αλόγων! Και εξέθρεφε άλογα για τους μεγαλύτερους Αγώνες του Κόσμου, τους Ολυμπιακούς!

ΤΡΙΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ

Και όχι μόνο τα άλογά του πήραν μέρος στην Ολυμπία, αλλά έγινε ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ!!!
Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Β΄, ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.
Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ!!!



Το 356 π.Χ.
στην 106η Ολυμπιάδα,
με κέλη (ιπποδρομία με άλογο ενός έτους)!
Το 352 π.Χ.
στην 107η Ολυμπιάδα,
με τέθριππον (άρμα με τέσσερα άλογα)!
Το 348 π.Χ.
στην 108η Ολυμπιάδα,
με τέθριππον!


"Φιλίππω δε άρτι Ποτίδαιαν ηρηκότι τρείς ήκον αγγελίαι κατά τον αυτόν χρόνον . η μεν Ιλλυριούς ηττάσθαι μάχη μεγάλη διά Παρμενίωνος, η δε Ολυμπίασιν ίππω κέλητι νενικηκέναι, τρίτη δε περί της Αλεξάνδρου γενέσεως"

Πλούταρχος

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΛΕΕΙ Ο ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ;

Ότι καθώς ο Φίλιππος πολιορκούσε τη στρατηγική θέση της Ποτίδαιας στη Χαλκιδική, τρεις ταυτόχρονα του έφτασαν ευχάριστες ειδήσεις:

1. Ότι ο γενναίος Στρατηγός του ο Παρμενίωνας νίκησε τους Ιλλυριούς

2. Ότι είχε γίνει Ολυμπιονίκης αφού ο κέλης του ήρθε πρώτος στην Ολυμπιάδα του 356 π.Χ.

3. Ότι τέλος - το πιο χαρμόσυνο - η γυναίκα του Ολυμπιάδα, είχε γεννήσει γιο! Τον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ!


Η συμμετοχή των αρχαίων Μακεδόνων στους Ολυμπιακούς Αγώνες και στην Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά

(του Νίκου Μάρτη Πρώην Υπουργού Προεδρου της Μακεδονικής Εστίας)

Οι Μακεδόνες, επειδή η Μακεδονία χωρίζονταν από την υπόλοιπη Ελλάδα με δύσβατα όρη που δυσκόλευαν πολύ τις επικοινωνίες, δεν μπορούσαν να μετέχουν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή των άλλων Ελλήνων. Γι’ αυτό δεν είχαν αναμιχθεί ιδιαίτερα με τους λοιπούς Έλληνες και μέχρι την εποχή του Βασιλέα Φιλίππου Β΄ δεν είχαν σημαντικές επαφές ή σοβαρές πολεμικές συγκρούσεις μ’ εκείνους. Η ευνοϊκή ανάμιξη του Βασιλέα Αλεξάνδρου Α΄, και το ενδιαφέρον του να βοηθήσει στην υπεράσπιση της υπόλοιπης Ελλάδας από τους Πέρσες, συνετέλεσαν στο να του απονείμουν οι νοτιότεροι Έλληνες τον τίτλο του «Φιλέλληνα», που εσήμαινε «Φιλόπατρις» και δινόταν σε Έλληνες και κυρίως σ’ εκείνους που δεν περιώριζαν τη δράση και τη σκέψη τους στο κoινό τοπικιστικό ορίζοντα της πόλης ή του κράτους που γεννήθηκαν ή ζούσαν, αλλά είχαν oρίζοντες πανελλήνιας εμβέλειας. Δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι παρά τις εδαφολογικές δυσκολίες στην πρόσβαση μεταξύ των Μακεδόνων και των λοιπών Ελλήνων του νότου:

• Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια γλώσσα με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια θρησκεία με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν την ίδια αρχιτεκτονική με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τις ίδιες τέχνες με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες χρησιμοποιούσαν τα ίδια ονόματα με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τα ίδια ήθη με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τους ίδιους μύθους με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τους ίδιους ήρωες με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τα ίδια έθιμα με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες είχαν τις ίδιες συνήθειες με τους λοιπούς Έλληνες
• Οι Μακεδόνες ήταν Έλληνες

Οι Μακεδόνες, με την αγροτική και ποιμενική τους ζωή, διαβιώντας στο ορεινό τους τοπίο, με τους συχνούς τους αγώνες κατά βαρβάρων επιδρομέων που ήθελαν να κατέβουν στην Ελληνική χερσόνησο, με τις ανωμαλίες τους στη διαδοχή του Θρόνου και παρά απομόνωσή τους από τον υπόλοιπο Ελληνισμό, διετήρησαν τα Ήθη και τα Έθιμά τους, αλλά αρχικά δεν είχαν αξιόλογη πολιτιστική εξέλιξη. Η διαφορά ήταν μεγάλη, ιδίως προς τον προηγμένο πολιτισμό των Αθηνών, που αναπτύχθηκε ανενόχλητος, λόγω των θυσιών των Μακεδόνων με τους αγώνες τους κατά βαρβάρων επιδρομέων. «Μπορεί να θεωρηθεί σήμερα αδιαμφισβήτητο - γράφει ο Καθηγητής Απ. Δασκαλάκης στο έργο του «Ο Ελληνισμός της αρχαίας Μακεδονίας» - ότι εάν οι Μακεδόνες δεν χρησίμευαν πράγματι σαν πρόφραγμα κατά των πάσης νοτίως του Ολύμπου επιδρομών των βαρβάρων, ο Ελληνισμός δεν θα έμενε επί τόσους αιώνες απερίσπαστος να θεμελιώσει τα δόγματα της ελευθερίας και να φθάσει στα περίλαμπρα δημιουργήματα της σκέψεως και της τέχνης, τα οποία κληρονόμησε η σύγχρονη ανθρωπότητα».
Ο πνευματικός και καλλιτεχνικός κόσμος της νότιας Ελλάδας, που προπορευόταν πολιτιστικά, δεν έμεινε αδιάφορος στο άνοιγμα αυτό προς το Μακεδονικό χώρο και έτσι πλήθος καλλιτεχνών σοφών και επιστημόνων βρήκαν ανταπόκριση στο κοινό του Μακεδονικού κόσμου. Η αφομοίωση αυτή ολοκληρώθηκε στον Δ΄ αιώνα. Η τεράστια οικονομική άνθηση και η αξία ηγεσία των Μακεδόνων Βασιλέων, συνετέλεσε σε κοσμογονικές αλλαγές, με καινοτομίες και δημιουργίες σ’ όλους τους τομείς της Τέχνης, και προ παντός της μεταλλουργίας, ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής, που απετέλεσαν πρότυπο και για τους Ρωμαίους, όπως φανερώνεται στη Πομπηία.
Η μεγάλη αυτή μετατόπιση του κέντρου του Ελληνισμού από το νότο στο βορρά, άρχισε με την εμφάνιση του Μακεδόνα Βασιλέα Φιλίππου Β΄. Οι νίκες του και η ταυτόχρονη παρακμή των άλλων Ελληνικών κρατών?πόλεων, δημιούργησε ένα ψυχολογικό κλίμα ζήλιας και δυσφορίας στους άλλους Έλληνες και κυρίως στους Αθηναίους, όπου διαμορφωνόταν η κοινή γνώμη της Ελλάδος, κατά των, κατά κάποιον τρόπο, αγνώστων σε πολιτική και πνευματική επικοινωνία Μακεδόνων. Όλες οι κατηγορίες περί «βαρβαρισμού» των Μακεδόνων, δεν προέρχονται από φιλοσόφους, ιστορικούς, ποιητές ή άλλους συγγραφείς, αλλά από πολιτικούς ρήτορες και μάλιστα Αθηναίους.
Ο Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας Δημοσθένης, ο κύριος πολέμιος του Βασιλέα Φιλίππου Β΄, μιλώντας στους Αθηναίους είπε «... μήπως όλες μας οι ισχυρές θέσεις δεν βρίσκονται στα χέρια αυτού του ανθρώπου; Δεν θα υποστούμε τη χειρότερη ταπείνωση; Δεν βρισκόμαστε ήδη σε πόλεμο με αυτόν; Δεν είναι εχθρός μας; Δεν κατέχει δικά μας εδάφη; Δεν είναι βάρβαρος; Τα χειρότερα των επιθέτων δεν του αρμόζουν;». Στον μεγάλο θυμό του ο Δημοσθένης μίλησε όπως κάνουν όλοι μέχρι σήμερα που βρίζουν κάποιον με πολλά «κοσμητικά» επιθετικά. Όταν ο Δημοσθένης είπε τον Φίλιππο «βάρβαρο», δεν εννοούσε τον Φίλιππο «μη Έλληνα». Αυτό συνάγεται και από το ότι εις τον λόγο του τον Ολυνθιακό Β΄, επαινεί το κράτος των Μακεδόνων, αλλά και διότι δεν θα διενοείτο να αποκαλέσει οιονδήποτε μη Έλληνα ως «βάρβαρο», διότι η δική του καταγωγή του ήταν «βαρβαρική». Ο Αισχύνης στο λόγο του κατά Κτησιφόντα αποκαλεί τον Δημοσθένη συκοφάντη, διότι από τη Σκίθα μητέρα του είναι ... «βάρβαρος» και μόνο κατά τη γλώσσα «Ελληνίζει».
Ο Μακεδόνας Βασιλέας Αλέξανδρος Α΄, που ήταν φιλότεχνος και φίλος του Πινδάρου, έλαβε μέρος στους 80ους Ολυμπιακούς αγώνες, το 460 π.Χ. Έτρεξε σε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία και ήλθε με πολύ μικρή διαφορά δεύτερος. Αυτό απετέλεσε όχι μόνο την αφετηρία της συμμετοχής των Μακεδόνων εις τους Ολυμπιακούς αγώνες, αλλά και ένα σημαντικό γεγονός με πανελλήνια απήχηση για την επαφή και επικοινωνία των Μακεδόνων με τους λοιπούς Έλληνες, το οποίο απέβη αποφασιστικό για τα πεπρωμένα του Ελληνισμού.
Μακεδόνες, που έλαβαν μέρος εις τους Ολυμπιακούς αγώνες, ήταν οι ακόλουθοι:

• Ο Βασιλέας Αλέξανδρος Α, στην 80η Ολυμπιάδα, το 460 π.Χ. Έτρεξε το Στάδιο και ήλθε δεύτερος με διαφορά στήθους.
• Ο Βασιλέας Αρχέλαος Περδίκας, αγωνίσθηκε στην 93η Ολυμπιάδα, το 408 π.Χ. και κέρδισε στους Δελφούς στο αγώνισμα των τεθρίππων.
• Ο Βασιλέας Φίλιππος Β΄ αναδείχθηκε τρεις φορές Ολυμπιονίκης.
Στην 106η Ολυμπιάδα, το 356 π.Χ. έτρεξε με το άλογό του.
Στην 107η Ολυμπιάδα, το 352 π.Χ. έτρεξε με τα τέθριππά του.
Στην 108η Ολυμπιάδα, το 348 π.Χ., νίκησε στη συνωρίδα.
• Ο Κλίτων νίκησε στο Στάδιο στην 113η Ολυμπιάδα, το 328 π.Χ.
• Ο Δαμασίας ο Αμφιπολίτης έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 115η Ολυμπιάδα, το 320 π.Χ.
• Ο Λάμπου ο Φιλιππίσιος, αναδείχθηκε νικητής τεθρίππων στην 119η Ολυμπιάδα, το 304 π.Χ.
• Ο Αντίγονος έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 122η Ολυμπιάδα, το 292 π.Χ. και στην 123η Ολυμπιάδα το 288 π.Χ.
• Ο Σέλευκος έτρεξε το Στάδιο και νίκησε στην 128η Ολυμπιάδα, το 268 π.Χ.
• Στην 128η Ολυμπιάδα, το 268 π.Χ., νίκησε μια γυναίκα από τη Μακεδονία στο αγώνισμα των συρομένων από πώλους αρμάτων (συνωρίδα πώλων).
Ο Παυσανίας αναφέρει «νικητές λένε πως αναδείχθηκαν στη συνωρίδα μια γυναίκα Βελεστίχη από την παραθαλάσσια Μακεδονία».

Ο Παυσανίας αναφέρει το Φιλιππείον της Ολυμπίας: «Μέσα στην ΄Αλτι βρίσκονται το Μητρώο και ένα οίκημα που ονομάζεται Φιλιππείο ... το έκτισε ο Φίλιππος μετά τη μάχη στη Χαιρώνεια ... υπάρχουν αγάλματα του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου, του Αμύντα ... είναι έργα του Λεωχάρους από ελέφαντα και χρυσό όπως και τα αγάλματα της Ολυμπιάδος και Ευρυδίκης». Ο Παυσανίας αναφέρει ακόμα διάφορα αφιερώματα και αγάλματα που έγιναν με εντολή διαφόρων και μνημονεύει «από τους Μακεδόνες ανέθεσαν οι κάτοικοι του Δίου, μιας πόλης από τα Πιέρια όρη, άγαλμα (που εικονίζει) τον Απόλλωνα να κρατεί το ελάφι».
Στις ανασκαφές της Βεργίνας βρέθηκε Τρίποδας, που φυλάσσεται στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης, στον οποίο υπάρχει, η επιγραφή: «Είμαι από τους αγώνας, τα Ηραία του ΄Αργους». Κατά ερμηνεία του Ανδρόνικου ο Τρίποδας ανήκε εις τον Αλέξανδρον τον Α΄ και ήταν οικογενειακό κειμήλιο.
Ο Βασιλεύς Αρχέλαος (413-399 π.Χ.) καθιέρωσε εις το ΔΙΟΝ λαμπρούς αγώνες ανά διετία δια τον Ολύμπιο Δίο «τα εν ΔΙΩ ΟΛΥΜΠΙΑ», που διαρκούσαν 9 ημέρες, όσες και οι εννέα Μούσες, οι οποίες προήρχοντο από τα Πιέρια Όρη της Μακεδονίας και κατά την διάρκειά των διδάσκονταν τραγωδίες αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων.
Ο Βασιλέας Αρχέλαος Α΄ (413-399 π.Χ.) οργάνωσε το στρατό και τις συγκοινωνίες και μετέφερε την πρωτεύουσα από τις Αιγές στην Πέλλα. Στην Αυλή του έζησαν ο τραγικός ποιητής Αγάθων, ο επικός Χορίλος, ο διθυραμβοποιός Τιμόθεος, ο τραγικός ποιητής Μελανιπίδης και ο ιατρός και γιός του Ιπποκράτη Θεσσαλός. Ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης στην αυλή του Αρχέλαου συνέθεσε τις τραγωδίες του «ΑΡΧΕΛΑΟΣ» και «ΒΑΚΧΕΣ». Ο Ευριπίδης πέθανε και ετάφη στη Μακεδονία.
Στη Μακεδονία ανακαλύφθηκαν ήδη τρία αρχαία θέατρα. Του Δίου, 5ου αιώνα π.Χ., της Βεργίνας (Αιγών), 4ου αιώνα π.Χ. και των Φιλίππων. Σ’ όλα αυτά τα θέατρα παίζονταν αρχαίες Ελληνικές τραγωδίες. Στο θέατρο του Δίου μάλιστα, που είναι ανάλογο με εκείνο της Επιδαύρου, πρωτοπαίχθηκαν οι «Βάκχες», ο «Αρχέλαος» και κατά μία άποψη και η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη. Θέμα της τραγωδίας «Αρχέλαος» ήταν η γνωστή παράδοση σχετικά με την μετανάστευση του Αργείου Τημενίδου, Πρίγκιπα της Μακεδονίας και ιδρυτή του Οίκου των Αιγών. Οι τραγωδίες αυτές όπως και όλες οι άλλες που διδάχθηκαν στα θέατρα αυτά, γράφτηκαν στην Ελληνική γλώσσα, γιατί προφανώς απευθύνονταν σε Έλληνες θεατές, τους Μακεδόνες.
Το ΔΙΟΝ, το ιερό των Μακεδόνων, είναι ένας από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας (1500 στρέμματα), με συγκρότημα λουτρών, που καταλαμβάνει έκταση περίπου 4.000 τ.μ., με ψηφιδωτό δάπεδο, με λεκάνες με μαρμάρινη επένδυση και με τμήμα του συστήματος πολυκαύστων, καθώς και με πολυτελείς αίθουσες, με κιονοστοιχίες και ψηφιδωτά δάπεδα, με σύστημα παροχής και αποχέτευσης νερού, με πήλινους, μολύβδινους και κτιστούς αγωγούς. Το ΔΙΟΝ συνεπώς έπρεπε να αποτελέσει, λόγω και των πνευματικών αγώνων, την αφετηρία της πολιτιστικής Ολυμπιάδος. Δυστυχώς αγνοήθηκε.
Η «Ελληνιστική Εποχή» αποτελεί τεράστιο θέμα και θα φωτισθεί όπως πρέπει μόνο αν δημιουργηθεί Πανεπιστημιακή Έδρα για να διερευνηθεί πλήρως και να γίνει γνωστός στον Ελληνισμό και στον λοιπό κόσμο, ο ρόλος του Ελληνισμού και εις το Ισλάμ, γεγονός που αποτελεί κατά τον καθηγητή Κωνσταντίνο Ρωμανό τον ελλείποντα κρίκο στην Ιστορία του Πολιτισμού. Η επίδραση της Ελληνικής πολιτιστικής και πνευματικής κληρονομιάς που μετεδόθη από τους Μακεδόνες στους λαούς της πρόσω Ασίας, αναφέρεται από όλους τους Αρχαίους συγγραφείς.
Ο Πλούταρχος αναφέρει «Ολόκληρος η Ασία εξημερωθείσα από τον Αλέξανδρο ανεγίγνωσκε τον Ομηρο και τις Τραγωδίες του Ευριπίδη και Σοφοκλή.» Δεν είναι τυχαίο ότι το Κοράνιο αναφέρει τον Αλέξανδρο ως Προφήτη. Οι Εβραίοι υιοθέτησαν το όνομά του. Οι Βουδισταί τον λάτρευσαν ως Ισόθεο. Ο Μέγας Βασίλειος, ως και Άγιος Νεκτάριος, προβάλλουν τον Αλέξανδρο. Ο Διόδωρος χαρακτηριστικά αναφέρει «... Τους εχθρούς ηνάγκαζε ευδαιμονείν ο νικήσας».