Καβείρια Μυστήρια και Ορθός Λόγος

Εισαγωγή


Τα Καβείρια Μυστήρια σχετίζονται με την λατρεία των Καβείρων . Οι Κάβειροι είναι χθόνιες Θεότητες Θρακοπελασγικής προέλευσης. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την γενεαλογία, την προέλευση, το πλήθος και τις ιδιότητές τους. Επειδή οι εκδοχές αυτές είναι συχνά αντικρουόμενες καλό είναι να αναφέρουμε τις επικρατέστερες.

Οι Κάβειροι είναι συλλογικό όνομα μιας ομάδας Θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας. Στο λεξικό Σούδας αναφέρεται :

«Κάβειροι: όνομα έθνους σημαίνει δε και δαίμονας».

Υπάρχει η άποψη ότι οι Κάβειροι πήραν το όνομά τους από το όρος Κάβειρος της Βερεκυντίας μίας περιοχής της Φρυγίας στην οποίαν κατοικούσαν οι Βερεκύνται. Το φύλο αυτό κατοικούσε ανατολικά της Λυδίας και Καρίας στα παράλια των οποίων αναπτύχθηκαν οι ελληνικές αποικίες των Ιώνων. Βερέκυνθος ονομάζεται επίσης όρος της Κρήτης προέκταση των Λευκών ορέων, όπου κατά την παράδοση οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, οι δαίμονες ακόλουθοι της μητέρας των Θεών Κυβέλης, εξόρυσσαν και κατεργαζόταν τον χαλκό και τον σίδηρο.

Άρα υπάρχει και στην άποψη αυτή συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με την κατεργασία των μετάλλων. Άραγε οι μυστηριακές αυτές θεότητες εισήχθησαν από την Φρυγία ή εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα; Όπως θα τεκμηριώσω παρακάτω, μάλλον εισήχθησαν στην Φρυγία από την Ελλάδα.

Προφανής είναι και η ετυμολογική συσχέτιση του ονόματος των Καβείρων με τα ρήματα

κάω, κύω ή κάπτω.

Κατά καιρούς επιχειρήθηκε η συσχέτιση της λατρείας των Καβείρων στους Φοίνικες με την λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης.

Πρόκειται για τελείως διαφορετικές ομάδες θεοτήτων οι οποίες δεν σχετίζονται καθόλου μεταξύ τους.

Οι Κάβειροι στους Φοίνικες είναι επτά και σε αυτούς προστίθετο ο Ασκληπιός, ενώ στην λατρεία των Καβείρων της Σαμοθράκης είναι γνωστό ότι οι Κάβειροι είναι τέσσερεις. Αν οι Κάβειροι της Σαμοθράκης προερχόταν από την Φοινίκη θα έπρεπε να είναι επτά και όχι τέσσερεις.

Οι Κάβειροι λοιπόν έχουν Ελληνική προέλευση, είναι οι καίοντες , οι δαίμονες οι οποίοι είναι παιδιά του Ηφαίστου.

Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης ταυτίζαν τους Καβείρους με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος.

Κατά μία παράδοση την οποία διασώζει ο Παυσανίας, ο Προμηθέας μαζί με τον υιό του Αιτναίο λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία μία περιοχή στην οποία όπως είναι γνωστό εγκαταστάθηκαν Θρακοπελασγοί. Ο Προμηθέας ως γνωστόν σχετίζεται με την φωτιά την οποία κλέβει από τους Θεούς και παραδίδει στους ανθρώπους, αλλά και το όνομα του υιού του Αιτναίου παραπέμπει στο ηφαίστειο Αίτνα της Σικελίας και στο «ηφαιστειώδες πυρ».

Μπορούμε εδώ να παραθέσουμε και άλλα στοιχεία από τις πηγές τα οποία καταδεικνύουν ότι οι Κάβειροι σχετίζονται άμεσα με δύο είδη φωτιάς.

Την ανεξέλεγκτη - αδάμαστη φωτιά των ηφαιστείων,

την φωτιά η οποία στην υπηρεσία του ανθρώπου γίνεται φίλος και σύμμαχος στην κατεργασία των μετάλλων, στην πρόοδο, στον πολιτισμό.

Οι Θρακοπελασγοί λοιπόν ,

ιδρυτές της λατρείας των Καβείρων,

στηρίζουν τα πρώτα στοιχεία της λατρείας τους στην πυρολατρεία.

Ένα σημαντικό δρώμενο που έλκει την καταγωγή του , από την πυρολατρία αυτής της περιόδου, είναι και η Πυροβασία (Αναστενάρια), η οποία με έντονα Διονυσιακά στοιχεία τα οποία προστέθηκαν,

έφτασε μέχρι τις μέρες μας.

Ο Στράβων σχετίζει τους Καβείρους με τους Κορύβαντες και τους Τελχίνες και παρατηρεί ότι άλλες θεότητες συγχέονται με αυτές και άλλες θεωρούνται πρόγονοί τους. Μάλιστα δε παραλληλίζει την Καβείρια λατρεία με την παιδοτροφία του Διός, πράγμα το οποίο μπορεί να σημαίνει ότι προϋπήρξε η Καβείρια λατρεία της Ολυμπίας.

«.ΤΟΙΟΥΤΟΥΣ ΓΑΡ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΜΟΝΑΣ Η ΠΡΟΠΟΛΟΥΣ ΘΕΩΝ ΤΟΥΣ ΚΟΥΡΗΤΑΣ ΦΑΣΙΝ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΝΤΕΣ ΤΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΦΡΥΓΙΚΑ, ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΙΣ ΤΙΣΙΝ ΕΜΠΕΠΛΕΓΜΕΝΑ ΤΑΙΣ ΜΕΝ ΜΥΣΤΙΚΑΙΣ ΤΑΙΣ Δ'ΑΛΛΑΙΣ ΠΕΡΙ ΤΕ ΤΗΝ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΠΑΙΔΟΤΡΟΦΙΑΝ ΤΗΝ ΕΝ ΚΡΗΤΗι ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΟΡΓΙΑΣΜΟΥΣ ΕΝ ΤΗι ΦΡΥΓΙΑι ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΙΔΗΝ ΤΗΝ ΤΡΩΪΚΗΝ ΤΟΠΟΙΣ. ΤΟΣΑΥΤΗ Δ'ΕΣΤΙΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΛΟΓΟΙΣ ΤΟΥΤΟΙΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑ, ΤΩΝ ΜΕΝ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΙΣ ΚΟΥΡΗΣΙ ΤΟΥΣ ΚΟΡΥΒΑΝΤΑΣ ΚΑΙ ΚΑΒΕΙΡΟΥΣ ΚΑΙ ΙΔΑΙΟΥΣ ΔΑΚΤΥΛΟΥΣ ΚΑΙ ΤΕΛΧΙΝΑΣ ΑΠΟΦΑΙΝΟΝΤΩΝ, ΤΩΝ ΔΕ ΣΥΓΓΕΝΕΣ ΑΛΛΗΛΩΝ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣ ΤΙΝΑΣ ΑΥΤΩΝ ΠΡΟΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΔΙΑΣΤΕΛΛΟΜΕΝΩΝ, ΩΣ ΔΕ ΤΥΠΩι ΕΙΠΕΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΛΕΟΝ, ΑΠΑΝΤΑΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥΣ ΤΙΝΑΣ ΚΑΙ ΒΑΚΧΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΙΩι ΚΙΝΗΣΕΙ ΜΕΤΑ ΘΟΡΥΒΟΥ ΚΑΙ ΨΟΦΟΥ ΚΑΙ ΚΥΜΒΑΛΩΝ ΚΑΙ ΤΥΜΠΑΝΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΩΝ, ΕΤΙ Δ'ΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΒΟΗΣ ΕΚΠΛΗΤΤΟΝΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΙΕΡΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝ ΣΧΗΜΑΤΙ ΔΙΑΚΟΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΤΑ ΙΕΡΑ ΤΡΟΠΟΝ ΤΙΝΑ ΚΟΙΝΟΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΑΥΤΑ ΤΕ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΕΝ ΛΗΜΝΩι »

Στα ελάχιστα αποσπάσματα του έργου του Μνασέα που διασώθηκαν βρίσκονται πολύ αξιόπιστες πληροφορίες.

Σχετικά με τους Κάβειρους αναφέρει ότι ήταν τέσσερεις

ο Αξιόκερσος, ο Κάσμιλος, η Αξίερος και η Αξιόκερσα.

Οι δύο πρώτοι είναι αρσενικοί και αντιστοιχούν στον Άδη ή Πλούτωνα και στον Ερμή ενώ οι άλλοι δύο είναι θηλυκοί και αντιστοιχούν στην Δήμητρα και την Περσεφόνη:

« ΜΥΟΥΝΤΑΙ ΔΕ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΤΟΙΣ ΚΑΒΕΙΡΟΙΣ, ΩΝ ΜΝΑΣΕΑΣ ΦΗΣΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ. ΤΕΣΣΑΡΕΣ Δ'ΕΙΣΙ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟΝ, ΑΞΙΕΡΟΣ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ, ΑΞΙΕΡΟΣ ΜΕΝ ΕΣΤΙ Η ΔΗΜΗΤΗΡ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΑ ΔΕ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ, ΑΞΙΟΚΕΡΣΟΣ ΔΕ Ο ΑΔΗΣ, Ο ΔΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΣ, ΚΑΣΜΙΛΟΣ Ο ΕΡΜΗΣ ΕΣΤΙΝ, ΩΣ ΙΣΤΟΡΕΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΔΩΡΟΣ »

Ο Ηρόδοτος στην λατρεία των Καβείρων ταυτίζει τον ιθυφαλλικό Ερμή των Πελασγών με τους Καβείρους. Και μάλιστα θεωρεί ότι πρώτοι από τους υπόλοιπους Έλληνες πήραν τα μυστήρια οι Αθηναίοι.

« ΤΟΥ ΔΕ ΕΡΜΕΩ ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΟΡΘΑ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ ΠΟΙΟΥΝΤΕΣ ΟΥΚ ΑΠ' ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ ΜΕΜΑΘΗΚΑΣΙ, ΑΛΛ' ΑΠΟ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΠΡΩΤΟΙ ΜΕΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ, ΠΑΡΆ ΔΕ ΤΟΥΤΩΝ ΑΛΛΟΙ. ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΓΑΡ ΗΔΗ ΤΗΝΙΚΑΥΤΑ ΕΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ ΕΝ ΤΗι ΧΩΡΗι, ΟΘΕΝ ΠΕΡ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΗΡΞΑΝΤΟ ΝΟΜΙΣΘΗΝΑΙ. ΟΣΤΙΣ ΔΕ ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΩΝ ΜΕΜΥΗΤΑΙ, ΤΑ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΕΠΙΤΕΛΕΟΥΣΙ ΠΑΡΑΛΑΒΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ, ΟΥΤΩΣ ΩΝΗΡ ΟΙΔΕ ΤΟ ΛΕΓΩ. ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗΝ ΟΙΚΕΟΝ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΟΥΤΟΙ ΟΙ ΠΕΡ ΑΘΗΝΑΙΟΙΣΙ ΣΥΝΟΙΚΟΙ ΕΓΕΝΟΝΤΟ, ΚΑΙ ΠΑΡΑ ΤΟΥΤΩΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΕΣ ΤΑ ΟΡΓΙΑ ΠΑΡΑΛΑΜΒΑΝΟΥΣΙ. ΟΡΘΑ ΩΝ ΕΧΕΙΝ ΤΑ ΑΙΔΟΙΑ Τ' ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΜΕΩ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑ ΠΕΛΑΣΓΩΝ ΕΠΟΙΗΣΑΝΤΟ. ΟΙ ΔΕ ΠΕΛΑΣΓΟΙ ΙΕΡΟΝ ΤΙΝΑ ΛΟΓΟΝ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΥ ΕΛΕΞΑΝ, ΤΑ ΕΝ ΤΟΙΣΙ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΗΙΚΗι ΜΥΣΤΗΡΙΟΙΣΙ ΔΕΔΗΛΩΤΑΙ »

Σε ελεύθερη απόδοση δηλαδή,

«τα αγάλματα όμως του Ερμή με ορθωμένο το μόριό τους οι Έλληνες δεν έμαθαν από τους Αιγύπτιους να τα φτιάχνουν έτσι , αλλά από τους Πελασγούς, και πρώτοι από όλους τους Έλληνες τα πήραν οι Αθηναίοι και από αυτούς τα πήραν οι υπόλοιποι. Γιατί οι Αθηναίοι λογαριάζονταν ήδη Έλληνες όταν οι Πελασγοί πήγαν να κατοικήσουν στον τόπο τους, οπότε άρχισαν και αυτοί να θεωρούνται Έλληνες. Και όποιος έχει μυηθεί στα όργια των Καβείρων, αυτά που τελούν οι Σαμοθράκες, οι οποίοι τα έχουν πάρει από τους Πελασγούς, καταλαβαίνει τι εννοώ (στο σημείο αυτό ο Ηρόδοτος αφήνει να εννοηθεί ότι μάλλον ήταν ήδη μυημένος στα Καβείρια).
Γιατί την Σαμοθράκη κατοικούσαν παλιότερα αυτοί ακριβώς οι Πελασγοί που πήγαν να συγκατοικήσουν με τους Αθηναίους και από αυτούς πήραν οι Σαμοθράκες τα όργια. Έτσι λοιπόν, τα αγάλματα του Ερμή με ορθωμένο το μόριο πρώτοι από τους Έλληνες τα έφτιαξαν οι Αθηναίοι, που τα έμαθαν από τους Πελασγούς. Και οι Πελασγοί έχουν γι' αυτό κάποιαν ιερή εξήγηση που παρασταίνεται στα Μυστήρια της Σαμοθράκης».

Στο Βατικανό, σώζεται ένα σημαντικό μαρμάρινο μνημείο σχετικό με τα Καβείρια.

Στις τρεις όψεις του γλυπτού παριστάνονται ο Αξιόκερσος, η Αξιόκερσα και ο Κάσμιλος. Στην βάση όμως του μνημείου βρίσκονται οι αντίστοιχες θεότητες της Ολύμπιας Θρησκείας και ταυτίζουν τον Αξιόκερσο με τον Απόλλωνα - Ήλιο, την Αξιόκερσα με την Αφροδίτη και τον Κάσμιλο με τον Έρωτα.

Ας μη μακρυγορήσω αναφέροντας περισσότερα στοιχεία . Από όσα έχουν μέχρι τώρα αναφερθεί , προκύπτει ότι η Καβείρεια Λατρεία σχετίζεται με Θεούς εκπροσώπους φυσικών δυνάμεων . Στην Λατρεία αυτή, ο ανθρωπομορφισμός κατέχει πολύ κατώτερη θέση σε σχέση με την Θρησκεία του Δωδεκαθέου. Οι βασικοί άξονες της λατρείας θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
Αρχικά υπάρχει μία μεγάλη θηλυκή θεότητα, Μητέρα των Θεών και όλων των όντων. Από αυτήν προκύπτουν δύο αρσενικές θεότητες, οι οποίες έχουν διαφορετικό βαθμό θείας καταγωγής και όλοι μαζί αποτελούν ένα οικογενειακό σύμπλεγμα.


Από τους δύο αρσενικούς θεούς, ο μεγαλύτερος μπορεί να θεωρηθεί διαδοχικά ως Ζευς, Άδης, Ήλιος και Διόνυσος. Στη Λήμνο θεωρείται ο Ήφαιστος ως θεός της φωτιάς, του ουρανίου και χθονίου πυρός, με το οποίο γονιμοποιεί την πρώτιστη Γη - Μητέρα από την οποία κατάγεται.


Από την Ένωση αυτή, προκύπτει ο Κάσμιλος (ή Κάδμιλος, ή Καδμίλος), ο διακοσμητής του Σύμπαντος, ο γήινος γεννήτορας που προσωποποιείται με τον ιθυφαλλικό Ερμή, τον Διόνυσο ή τον Έρωτα . Έτσι η θέση - αντίθεση των θεοτήτων, ολοκληρώνεται με την αδράνεια ανάπαυση του αθανάτου Θεού από τη μία, και την συνεχή δράση του Θεού ζώντος και θνήσκοντος από την άλλη.

Προβληματισμοί πάνω στην φύση των Μυστηρίων


Ας έλθουμε τώρα στο κυρίως θέμα μας. Προσεγγίζοντας τα Μυστήρια μέσα από τις πηγές θα επιχειρήσουμε να δώσουμε απάντηση στα εύλογα ερωτήματα που ανακύπτουν.

Ποιο ήταν το περιεχόμενο της λατρείας των Καβείρων;

Ποιο ήταν το όφελος των μυουμένων από την Μύηση στα Μυστήρια;

Kαλλιεργούσαν οι Μύστες την δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων;

Διατήρησαν τα Μυστήρια τον χαρακτήρα τους αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου ή ακολουθούσαν τις εξελίξεις της εποχής;

Ποια είναι η θέση των φιλοσόφων , των τραγικών ποιητών σχετικά με τα Μυστήρια;

Ήταν συμβατή ή ασύμβατη η τέλεση των Μυστηρίων με την τάση του Έλληνα να εξηγήσει τον Κόσμο λογικά;

Τα Μυστήρια είχαν χαρακτήρα μυητικό - παιδευτικό και οδηγούσαν στην ηθική τελείωση των μυουμένων.

Το τι ακριβώς γινόταν στα Μυστήρια κανείς δεν γνωρίζει.

Ίσως να γινόταν διδασκαλία των θεμελιωδών κοσμογονικών ιδεών στις οποίες πρώτη θέση κατείχε η γενεαλογία των Καβείρων.

Το ότι περιλαμβανόταν η θεμελιώδης περί δημιουργίας διδασκαλία, φαίνεται και από το γεγονός ότι στα Μυστήρια γινόταν επίκληση του Ουρανού και της Γαίας ως Θεών της δημιουργίας.

Οι μυούμενοι δεχόταν επίσης την διδασκαλία περί γενέσεως και θανάτου στην φύση.

Στα Καβείρια Μυστήρια, η μύηση εστιαζόταν κυρίως στα περί γενέσεως και λιγώτερο στα περί θανάτου, όπως γινόταν κυρίως στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Σε κανένα σημείο της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας δεν υπάρχει συσχέτιση των Καβειρίων Μυστηρίων με διδασκαλία περί μετεμψύχωσης και αθανασίας της ψυχής . Ούτε από τα μέχρι στιγμής ευρήματα των ανασκαφών, προκύπτει συσχέτιση των Καβειρίων με την μετεμψύχωση.

Η εντύπωση που δημιουργείται στον ερευνητή από την συστηματική μελέτη της έγκυρης βιβλιογραφίας και των ευρημάτων,

είναι ότι στα Καβείρια Μυστήρια γινόταν κατανοητή στον μυούμενο,

η ΘΕΣΗ

του κάθε ανθρώπου στον αέναο κύκλο της ζωής και του θανάτου στην φύση.

Η μύηση απελευθέρωνε τον μυούμενο από τις, παρά φύσιν, αντιλήψεις του πρωτόγονου ανθρώπου περί αναστάσεως, αθανασίας της ψυχής και μετεμψύχωσης και τον βοηθούσαν να ζήσει και να πεθάνει με αξιοπρέπεια.

Το ότι η μύηση είχε σαφώς χαρακτήρα παιδευτικό, φαίνεται από ένα απόσπασμα του Θέωνος του Σμυρναίου,

στο οποίο τα πέντε στάδια της μύησης περιγράφονται αναλυτικά και παραλληλίζονται με τα στάδια διδασκαλίας των Μαθηματικών,

αλλά και της εκπαιδευτικής διαδικασίας γενικώτερα.

Τα στάδια αυτά είναι

ο καθαρμός,

η παράδοση της τελετής,

η εποπτεία,

η ανάδεση στεφάνων,

η τελειοποίηση

και

ευδαιμονία.

«. ΜΥΗΣΕΩΣ ΔΕ ΜΕΡΗ ΠΕΝΤΕ. ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΝ ΚΑΘΑΡΜΟΣ. ΟΥΤΕ ΓΑΡ ΑΠΑΣΙ ΤΟΙΣ ΒΟΥΛΕΥΟΜΕΝΟΙΣ ΜΕΤΟΥΣΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΕΣΤΙΝ, ΑΛΛ' ΕΙΣΙΝ ΟΥΣ ΑΥΤΩΝ ΕΙΡΓΕΣΘΑΙ ΠΡΟΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ, ΟΙΟΝ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΑΣ ΜΗ ΚΑΘΑΡΑΣ ΚΑΙ ΦΩΝΗΝ ΑΞΥΝΕΤΟΝ ΕΧΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΥΣ ΔΕ ΤΟΥΣ ΜΗ ΕΙΡΓΟΜΕΝΟΥΣ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΘΑΡΜΟΥ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΤΥΧΕΙΝ. ΜΕΤΑ ΔΕ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ ΔΕΥΤΕΡΑ ΕΣΤΙΝ Η ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ. ΤΡΙΤΗ ΔΕ (Η) ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ. ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΕ, Ο ΔΗ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ, ΑΝΑΔΕΣΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΜΜΑΤΩΝ ΕΠΙΘΕΣΙΣ, ΩΣΤΕ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΙΣ, ΑΣ ΤΙΣ ΠΑΡΕΛΑΒΕ ΤΕΛΕΤΑΣ, ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΙ ΔΥΝΑΣΘΑΙ, ΔΑιΔΟΥΧΙΑΣ ΤΥΧΟΝΤΑ Η ΙΕΡΟΦΑΝΤΙΑΣ Η ΤΙΝΟΣ ΑΛΛΗΣ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ. ΠΕΜΠΤΗ ΔΕ Η ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟ ΘΕΟΦΙΛΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΙΣ ΣΥΝΔΙΑΙΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ. ΚΑΤΑ ΤΑΥΤΑ ΔΗ ΚΑΙ Η ΤΩΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΩΝ ΛΟΓΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΟ ΜΕΝ ΠΡΩΤΟΝ ΕΧΕΙ ΚΑΘΑΡΜΟΝ ΤΙΝΑ, ΟΙΟΝ ΤΗΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΠΡΟΣΗΚΟΥΣΙ ΜΑΘΗΜΑΣΙΝ ΕΚ ΠΑΙΔΩΝ ΣΥΓΓΥΜΝΑΣΙΑΝ. Ο ΜΕΝ ΓΑΡ ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ ΚΡΗΝΑΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤ'ΑΝΙΜΩΝΤΑ ΦΗΣΙΝ ΑΤΕΙ ΡΕΙ ΧΑΛΚΩι ΔΕΙΝ ΑΠΟΡΡΥΠΤΕΣΘΑΙ. Ο ΔΕ ΠΛΑΤΩΝ ΑΠΟ ΠΕΝΤΕ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΔΕΙΝ ΦΗΣΙ ΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΣΙΝ. ΤΑΥΤΑ Δ' ΕΣΤΙΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ, ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ, ΣΤΕΡΕΟΜΕΤΡΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ, ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ. ΤΗι ΔΕ ΤΕΛΕΤΗι ΕΟΙΚΕΝ Η ΤΩΝ ΚΑΤΆ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΘΕΩΡΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ, ΤΩΝ ΤΕ ΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ. ΕΠΟΠΤΕΙΑΝ ΔΕ ΟΝΟΜΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΝΟΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΤΩΣ ΟΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΝ. ΑΝΑΔΕΣΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΕΨΙΝ ΗΓΗΤΕΟΝ ΤΟ ΕΞ ΩΝ ΑΥΤΟΣ ΤΙΣ ΚΑΤΕΜΑΘΕΝ ΟΙΟΝ ΤΕ ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑΝ ΚΑΤΑΣΤΗΣΑΙ. ΠΕΜΠΤΟΝ Δ'ΑΝ ΕΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΩΤΑΤΟΝ Η ΕΚ ΤΟΥΤΩΝ ΠΕΡΙΓΕΝΟΜΕΝΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤ' ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΟΜΟΙΩΣΙΣ ΘΕΩι ΚΑΤΆ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ».

Κατά τον Πλάτωνα δηλαδή, το τελικό στάδιο της μυήσεως είναι η ευδαιμονία και η κατά το δυνατόν ομοίωσις προς τους Θεούς. Ο Ηράκλειτος δίνει και μία άλλη διάσταση στα μυστήρια χαρακτηρίζοντάς τα «άκεα» δηλαδή θεραπευτικά, κυρίως ψυχοθεραπευτικά.

«.. ΟΥΝ ΕΝΕΚΑ ΤΗΣ ΕΝ ΗΜΙΝ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΙΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ ΠΡΟΣΦΥΟΜΕΝΩΝ ΑΥΤΗι ΚΑΚΩΝ, ΛΥΣΕΩΣ ΤΕ ΑΠΟ ΤΩΝ ΔΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΧΑΡΙΝ ΤΑ ΤΟΙΑΥΤΑ ΠΡΟΣΑΓΕΤΑΙ. ΚΑΙ ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ ΕΙΚΟΤΩΣ ΑΥΤΑ ΑΚΕΑ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΠΡΟΣΕΙΠΕΝ, ΩΣ ΕΞΑΣΚΟΥΜΕΝΑ ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑΣ ΨΥΧΑΣ ΕΞΑΝΤΕΙΣ ΑΠΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΕΝ ΤΗι ΓΕΝΕΣΕΙ ΣΥΜΦΟΡΩΝ ».

Είναι αλήθεια ότι για να διαφυλαχθεί το απόρρητο και σεβασμός στα Μυστήρια, καλλιεργήθηκε η δεισιδαιμονία μεταξύ των μυουμένων .

Θεωρώ ότι το πολύπλοκο τυπικό και η τελετουργία ασκούσαν επίδραση στους λιγότερο πεπαιδευμένους, στους λιγότερο σκεπτομένους.

Για παράδειγμα , τα εμβλήματα των μυστών της Σαμοθράκης ήταν ένα στεφάνι με κλαδιά ελιάς και μία κόκκινη κορδέλλα που περιέβαλλε το μέτωπο.

Οι λιγότερο σκεπτόμενοι είχαν την εντύπωση ότι η κορδέλλα αυτή είχε την δύναμη να τους προστατεύει από κάθε κακό, να γαληνεύει την θάλασσα κλπ.

Για τους σκεπτόμενους είχε χαρακτήρα περισσότερο συμβολικό,

παρά αποτρεπτικό.. παντός κακού.

Προφανώς μάλιστα κάποιοι από τους μύστες, με την κορδέλλα στο μέτωπο,

να κατέληξαν μετά από ναυάγιο στον βυθό του Θρακικού Πελάγους !!!

Μερικές περιπτώσεις κριτικής και αμφισβήτησης

Υπάρχουν και αρκετές αναφορές στα Μυστήρια με περιπαικτικό τρόπο.

Ο Αριστοφάνης μάλιστα στην κωμωδία του Όρνιθες (στίχοι 1516 - 1537) σώζει έναν εκπληκτικό διάλογο μεταξύ Προμηθέα και Πισθέταιρου:

Προμηθέας : Από τότε που κατοικήσατε τον αέρα κανείς θνητός δεν θυσιάζει, κνίσα ψητού δεν έφτασε σε μας. Νηστεύουμε χωρίς ψητό, όπως στα Θεσμοφόρια και οι Βάρβαροι θεοί κράζουν σαν Ιλλυριοί και θα ριχτούν στον Δία λένε, από πάνω αν δεν ανοίξει αγορά να γίνει εισαγωγή σπλάχνων και κρεάτων.
Πισθέταιρος : Καλά αλλά υπάρχουν από πάνω σας βάρβαροι θεοί ;
Προμηθέας : Δεν είναι βάρβαροι στην πατρίδα του Εξηκεστίδη ;
Πισθέταιρος : Κι αυτοί οι βάρβαροι θεοί τι όνομα έχουν ;
Προμηθέας : Τι όνομα ; Tριβαλλοί.
Πισθέταιρος : Κατάλαβα ! Γιαυτό λέμε «αντε στον τρίβολο».
Προμηθέας : Βεβαίως και γιαυτό. Ένα σου λέω. Θα έρθουν από τον Δία και τους Τριβαλλούς πρέσβεις να τα βρείτε, αλλά εσείς να αρνηθείτε. Πρέπει να δώσει πίσω ο Δίας στα πουλιά τα σκήπτρα που τους πήρε, να δώσει και σε σένα γυναίκα την Βασίλεια . . .
Αλλά και στην «Ειρήνη» ο Αριστοφάνης περιπαίζει τους μυημένους στα Μυστήρια της Σαμοθράκης οι οποίοι πιστεύουν ότι έχουν την δύναμη να αποτρέψουν με την προσευχή τους κάποιο κακό. Έτσι ο Τρυγαίος λέει για τον Λακεδαιμόνιο που έρχεται :

«. ΑΝΔΡΕΣ, ΤΙ ΠΕΙΣΟΜΕΘΑ; ΝΥΝ ΑΓΩΝ ΜΕΓΑΣ. ΑΛΛ' ΕΙ ΤΙΣ ΥΜΩΝ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑιΚΗι ΤΥΓΧΑΝΕΙ ΜΕΜΥΗΜΕΝΟΣ, ΝΥΝ ΕΣΤΙΝ ΕΥΞΑΣΘΑΙ ΚΑΛΟΝ ΑΠΟΣΤΡΑΦΗΝΑΙ ΤΟΥ ΜΕΤΙΟΝΤΟΣ ΤΟΝ ΠΟΔΑ .» Δηλαδή «τώρα είναι ο μεγάλος αγώνας. Αλλά αν κάποιος από σας τυχαίνει να είναι μυημένος στα Μυστήρια της Σαμοθράκης, τώρα είναι η στιγμή να δεηθεί, να βγάλει εκείνος τα πόδια του καθώς θα γυρίζει»

Ο Πλούταρχος

διασώζει σε δύο παραλλαγές έναν διάλογο μεταξύ του εξομολόγου ιερέα των μυστηρίων και του Λάκωνα Ανταλκίδα.

Όταν ρωτήθηκε από τον ιερέα για το μεγαλύτερό του αμάρτημα απάντησε

«οι Θεοί το γνωρίζουν»:

« ΑΝΤΑΛΚΙΔΑΣ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗι ΜΥΟΥΜΕΝΟΣ ΕΡΩΤΗΘΕΙΣ ΥΠΟ ΤΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΤΙ ΔΕΙΝΟΤΕΡΟΝ ΔΕΔΡΑΚΕΝ ΕΝ ΤΩι ΒΙΩι. ΕΙ ΤΙ ΜΟΙ ΠΕΠΡΑΚΤΑΙ ΤΟΙΟΥΤΟΝ, ΕΙΣΟΝΤΑΙ ΕΙΠΕΝ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΘΕΟΙ »

Χαρακτηριστικό επίσης είναι και αυτό που διασώζει

ο Διογένης Λαέρτιος,

όπου ο Θεόδωρος ρώτησε τον ιεροφάντη Ευρυκλείδη

«πες μου ποιοι είναι οι ασεβούντες περί τα Μυστήρια»

και είπε εκείνος

«αυτοί που τα φανερώνουν στους αμύητους».

«Άρα»

του απάντησε ο Θεόδωρος

«και συ είσαι ασεβής γιατί τα φανερώνεις στους αμύητους».

Έτσι κινδύνευσε να δικαστεί στον Άρειο Πάγο και τον γλύτωσε ο Δημήτριος ο Φαληρεύς.

Επίλογος

Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε και άλλες περιπτώσεις «καλόπιστης» ή «κακόπιστης» κριτικής απέναντι στα Μυστήρια. Αυτό που προκύπτει μέσα από την έρευνα μπορεί να συνοψισθεί στα παρακάτω:

Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια το τι ακριβώς περιείχε η λατρεία των Καβείρων, σίγουρα όμως είχε χαρακτήρα παιδευτικό.
Ο μυημένος κατανοούσε τις θεμελιώδεις κοσμογονικές ιδέες, την λειτουργία της ζωής , του έρωτα και του θανάτου.
Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι κατανοούσαν το περιεχόμενο της μύησης , χωρίς να έχουν ανάγκη τις δεισιδαιμονίες που περιέβαλαν τα Μυστήρια.
Οι λιγότερο σκεπτόμενοι άνθρωποι έμεναν περισσότερο στις δεισιδαιμονίες και λιγότερο στην ουσία.
Οι περισσότεροι φιλόσοφοι εκφράζονται με σεβασμό για τα Μυστήρια.

Δεν λείπουν όμως και οι αναφορές με περιπαικτικό τρόπο.
Τα Καβείρια Μυστήρια, αλλά και τα Μυστήρια γενικώς, στον αρχαίο Ελληνικό Κόσμο αποτέλεσαν σημαντικό κομμάτι του Ελληνικού - Εθνικού τρόπου ζωής.

Όπως προκύπτει δεν ήταν ασύμβατα με την προσπάθεια του σκεπτόμενου Έλληνα να ερμηνεύσει τον κόσμο λογικά.

τoυ Χρήστου Πολατίδη

---------------------------------------------------

Καβειρια Λημνος

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, έφεραν στο φως το ιερό των Καβείρων, που γνώρισε μακρά περίοδο ζωής από τον 8ο π.Χ. αιώνα έως την ύστερη αρχαιότητα. Τα κτίρια του εκτός των τειχών της Ηφαιστίας ιερού, είναι κτισμένα πάνω σε δύο μικρά άνδηρα, διαμορφωμένα στην πλαγιά του χαμηλού λόφου που κατεβαίνει απότομα στη θάλασσα, σχηματίζοντας το ακρωτήριο Χλόη. Από τη μεριά της ξηράς ο περίβολος του ιερού διατρέχει την κορυφογραμμή, ενώ από τη μεριά της θάλασσας ο χώρος του ιερού προστατεύεται από ισχυρά αναλήμματα.
Στο νότιο πλάτωμα, αποκαλύφθηκε πρόσφατα τελεστήριο των αρχαϊκών χρόνων. Πρόκειται για ένα κτήριο ακανόνιστης ορθογώνιας κάτοψης με κυκλική προεξοχή, που ήταν ένα είδος βωμού ή «βήματος». Η μορφή του κτηρίου και τα ευρήματα εδραιώνουν την άποψη ότι αυτή είναι η αρχαιότερη φάση του τελεστηρίου, που οικοδομήθηκε πιθανότατα στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε το δεύτερο μισό του ίδιου αιώνα.
Το βόρειο πλάτωμα καταλαμβάνεται από το τελεστήριο των ελληνιστικών χρόνων. Πρόκειται για ένα πρόστυλο κτήριο με δώδεκα δωρικούς κίονες, χωρίς ανοιχτό χώρο μπροστά από την είσοδό του. Το τελεστήριο, που χρονολογείται γύρω στο 200 π.Χ., λεηλατήθηκε και κάηκε κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους, ανάμεσα στο 2ο και στον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν η περιοχή εγκαταλείφθηκε και λειτούργησε ως ένα μεγάλο «λατομείο» για την οικοδόμηση μεταγενέστερων κτηρίων.
Το υστερορωμαϊκό τελεστήριο (η λεγόμενη Βασιλική), που βρίσκεται στο νότιο πλάτωμα, είναι θεμελιωμένο πάνω στο αρχαϊκό. Η διαμόρφωσή του δείχνει ότι θέλησαν να επαναλάβουν, σε γενικά πλαίσια αλλά σε μικρότερες διαστάσεις, την κάτοψη του κατεστραμμένου παλαιού ελληνιστικού κτηρίου. Τα ερείπιά του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και μαρτυρούν τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος αντικατάστασης της λατρείας αυτής με τη χριστιανική. Ίσως η καταστροφή του οικοδομήματος και το οριστικό τέλος του ιερού να οφειλόταν στην καταστροφική μανία των πρώτων χριστιανών στα τέλη του 3ου ή τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Από αυτή την περίοδο σώζονται οικοδομικά λείψανα κατοικιών.

Όταν ξεκίνησε η εκστρατεία της Τροίας και τα πλοία σταμάτησαν στη Λήμνο για να εφοδιαστούν με τρόφιμα, ο Φιλοκτήτης βγήκε για κυνήγι. Τότε ένα φίδι τον δάγκωσε και οι σύντροφοί του αναγκάστηκαν να τον αφήσουν στο νησί, σε μια σπηλιά στο Βόρειο μέρος του νησιού, κοντά στο Ιερό των Καβείρων. (Σήμερα υποδεικνύεται η σπηλιά του Φιλοκτήτη). Εκεί γιατρεύτηκε από τις πληγές του, χάρις στη Λημνία γη και στους Καβείρους. Όμως, σύμφωνα με τον Όμηρο, η Τροία δεν έπεφτε χωρίς τα όπλα του Φιλοκτήτη. Ο Οδυσσέας λοιπόν, όταν έμαθε ότι είναι απαραίτητα τα όπλα του Φιλοκτήτη, γύρισε στη Λήμνο και με δόλο τα πήρε. Πάνω σε αυτό το γεγονός γράφτηκε και η τραγωδία "Φιλοκτήτης".

ΟΙ ΟΡΦΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΗ

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν κι άλλες ομάδες στοχαστών, φιλόσοφων και θεολόγων εκτός από τους Πυθαγόρειους. Μια από τις σημαντικότερες, και πιο παράτολμες, ήταν οι Ορφικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι επηρέασαν στο μέγιστο τις περισσότερες σημερινές μονοθεϊστικές θρησκείες.

Οι Ορφικοί τόλμησαν ένα γενναίο και ριζοσπαστικό βήμα για την εποχή τους.

Πίστεψαν ότι, όχι μόνο είναι δυνατή η επιστροφή του νεκρού στον επίγειο κόσμο (μετενσάρκωση), αλλά ότι μπορεί κάποιος να βγει από τον αιώνιο κύκλο των συνεχόμενων μετενσαρκώσεων. Στην Ολβία του Ε. Πόντου, ανακαλύφθηκαν οστέινες πλάκες, του 5ου πχ αιώνα, με τη συμβολικό σύνθημα:

ΒΙΟΣ - ΘΑΝΑΤΟΣ - ΒΙΟΣ

Οι ορφικοί υπήρξαν πρόδρομοι της φιλοσοφικής σκέψεις, και από τον 5ο αιώνα πΧ έχουμε γραπτά κείμενα που αποδίδονταν στον Ορφέα. Οι Ορφικές δοξασίες λέγονταν Ιεροί Λόγοι. Αυτή είναι και μια σημαντική τους διάφορα με τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι δε προτιμούσαν το γραπτό λόγο. Οι δοξασίες αυτές σώζονται μέχρι σήμερα μέσα από τα έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ηροδότου, καθώς και κάποιων Πλατωνικών φιλόσοφων όπως το Πλωτίνο, το Πορφύριο, το Δαμάσκιο αλλά και Χριστιανών συγγραφέων όπως ο Αθηναγόρας και ο Κλήμης. Αυθεντικά κείμενα Ορφικών ανακαλύπτονται συνέχεια (οστέινες πλάκες, ταφικοί πάπυροι) από τον Ε. Πόντο μέχρι και την νότια Ιταλία και τη Κρήτη.

Υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τους Πυθαγόρειους και αν και δε ταυτίζονται, δανείζονται πολλά στοιχεία οι μεν από τους δε.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΟΡΦΙΚΩΝ

Οι Ορφικοί δίδασκαν ότι το σώμα είναι μια φυλακή της ψυχής, όπου η ψυχή εκεί μέσα, φυλάγεται, (σώζεται, κι απ εκεί η λέξη σώμα) έως ότου να εκτίσει τη ποινή της. Έλεγαν οτι με διάφορες ιεροτελεστίες μπορούσαν να εξαγνίσουν τους ανθρώπους και τη πόλη (αφού η πόλη είναι μια μεγέθυνση του ανθρώπου) από τα κρίματά τους (Πλάτωνας-Πολιτεια). Ποτέ δεν έτρωγαν ή θυσίαζαν ζώα, αντίθετα δίδασκαν τους ανθρώπους να αποφεύγουν κάθε αιματοχυσία (Αριστοφάνης - Βάτραχοι / Πλάτωνας - Νόμοι). Το 5ο αιώνα πΧ. πολλοί θίασοι, όπως έλεγαν τις ομάδες των Ορφικών, γύριζαν όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και μιλάγανε για την αθανασία της ψυχής και για την επαναγέννηση, έτσι που η λέξη Ορφικός έγινε συνώνυμο της μετενσάρκωσης.

ΟΙ 3 ΔΟΞΑΣΙΕΣ ΠΙΣΤΗΣ

Η πρώτη και πιο σημαντική δοξασία είναι ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα σαν μια ξεχωριστή οντότητα. Μέχρι τότε οι Έλληνες πίστευαν ότι η ψυχή είναι ένα πιστό αλλά αύλο αντίγραφο του σώματος, που εγκαταλείπει το νεκρό τη στιγμή του θανάτου για να οδηγηθεί στο Βασίλειο του Άδη, κάτι που πίστευαν και οι Αιγύπτιοι και πέρασε και σε μας. Οι Ορφικοί όμως είπαν ότι η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, άρα το σώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τάφος ή μια φυλακή της ψυχής. Η ψυχή είναι ο πραγματικός άνθρωπος.

Αυτή είναι στην ουσία και η δεύτερη δοξασία που ερμηνεύει το σώμα ως σήμα, ως ταφικο μνημείο δηλαδή, αλλά και ως σημείων, σημάδι δηλαδή ότι η ψυχή κινείτε. Αυτό σημαίνει ότι επειδή η ψυχή, λόγω του νόμου της Ανάγκης (νόμοι της φθοράς, του πόνου, της θλίψης, της δυστυχίας, της πείνας), πρέπει αναγκαστικά να βρίσκετε σε σώμα, το σώμα αυτό, αν και φυλακή, σώζει τη ψυχή.

Το γιατί και πως μας εξηγεί η τρίτη δοξασία που είναι η πίστη στη μετενσάρκωση. Αφού τελικά η ψυχή είναι ξεχωριστή από το σώμα και απλά σώζεται μεσώ αυτού, άρα κάθε φορά που πεθαίνουμε, η ψυχή ψάχνει ένα άλλο σώμα. Ποιος όμως νόμος όρισε το δέσιμο της ψυχής με το σώμα? Πίστευαν ότι αφού η ψυχή είναι θεϊκή και κάτι την αναγκάζει να δεθεί κάπου, αυτό πρέπει να είναι ένα είδος τιμωρίας για ένα προγενέστερο αμάρτημα της. Έτσι περνώντας από το σώμα, εκτός το ότι φυλακίζετε, λυτρώνετε κιόλας, εκτίει κάποια ποινή κι όταν αυτή λήξει, σταματάει και ο φαύλος κύκλος της επαναλαμβανόμενης μετενσάρκωσης.

ΤΟ ΠΡΟΓΟΝΙΚΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ

Συνεπώς ένα αμάρτημα είναι το αίτιο της μετενσάρκωσης του ανθρώπου. Οι Ορφικοί με το μύθο τους, του διαμελισμού του Διόνυσου από τους Τιτάνες μας εξηγούν ποιο ήταν αυτό.

Σύμφωνα με τους Ορφικούς, για όλα ευθύνονται οι ανήθικοι προγονοί των ανθρώπων, οι Τιτάνες. Σύμφωνα μ αυτό το μύθο ο Διόνυσος, γιος του Δια και της Περσεφόνης (νόμιμη γυναίκα του Πλούτωνα) και τελευταίος κάτοχος του βασιλικού σκήπτρου, όταν ήταν ακόμα παιδί, προσεγγίστηκε από τους Τιτάνες, στα ανάκτορα της Κρήτης. Στο μικρό Διόνυσο πρόσφεραν δώρα, μεταξύ αυτών και έναν καθρέφτη. Τη στιγμή που ο μικρός Διόνυσος κοίταζε το είδωλο του στο καθρέφτη, οι Τιτάνες του επιτέθηκαν και τον σκότωσαν για να πάρουν την εξουσία του. Για να μην αποκαλυφθεί το απαίσιο έγκλημα τους, διαμέλισαν το νεκρό σώμα και το έφαγαν. Στην Αθηνά, που πήρε μέρος κι αυτή, στην ανόσια αυτή πράξη, έτυχε η καρδιά. Αυτή όμως αποφάσισε να σώσει το τελευταίο μέλος και να μη το φαει. Πήγε και κατάδωσε στον Δια τους Τιτάνες. Ο Δίας εξοργισμένος κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και από τη στάχτη τους, προσθέτοντας λίγο νερό, έφτιαξε την ανθρώπινη φυλή. Επειδή όμως οι Τιτάνες είχαν φαει τον Διόνυσο πέρασε μέσα τους το θεϊκό στοιχείο, και από αυτούς σε εμάς. Και γι αυτό οι άνθρωποι ξεχώρισαν από όλο το ζωικό βασίλειο. Είχαν πλέον μέσα τους θεϊκή φύση αλλά και ένα βαρύ αμάρτημα..

Αργότερα ο Διόνυσος αναστήθηκε από το κομμάτι που είχε φυλάξει η Αθηνά.

Έτσι, όπως είπαμε και προηγουμένως, οι Ορφικοί πίστευαν ότι μπορούσε να εξαγνιστεί ο άνθρωπος από αυτή τη κατάρα και να σταματήσει επιτέλους αυτός ο φαύλος κύκλος της μετενσάρκωσης.

Το φως του Ηλιου

Ο Ήλιος παρέμεινε για τους αρχαίους Έλληνες μια ξέχωρη μορφή από αυτή του Απόλλωνα, όπως η Σελήνη μια ξέχωρη μορφή από αυτή της Άρτεμης. Η σύγχυση, που δεν καθιερώθηκε οριστικά παρά στη ρωμαϊκή εποχή, δε βρίσκεται ούτε στον Όμηρο, ούτε στον Ησίοδο, ούτε στους ύμνους του Πινδάρου.

Η Άρτεμης και ο αδελφός της δεν αναπαριστούν λοιπόν, όπως συχνά έγινε πιστευτό στη συνέχεια, τη Σελήνη και τον Ήλιο, σε πείσμα των φωτεινών τους αρμοδιοτήτων, ακόμα και όταν ο Απόλλωνας είναι ο Φοίβος και η Άρτεμης η Φοίβη.

Πρόκειται για μια διαφορά αρχής ανάμεσα σε δυο είδη φωτός.

Το φως του Ήλιου, όπως και αυτό της Σελήνης, παραμένει ένα φυσικό φως,

ενώ το φως του Απόλλωνα δεν μπορεί να είναι,

παρά το πνευματικό φως ή το φως της Έμπνευσης,

λαμβάνοντας υπ' όψη τις τρεις ευεργετικές του αρμοδιότητες (ιατρική, μουσική, μαντεία).
Το φυσικό φως μπορεί να χρησιμεύσει; σαν ένδυμα ή σαν σύμβολο στο πνευματικό φως - κι αυτό είναι που εξηγεί τη μεταγενέστερη σύγχυση -, αλλά τα δυο αυτά φώτα παραμένουν στην πηγή τους τελείως ανόμοια.

Έτσι στην περίφημη αλληγορία του Πλάτωνα, ο αισθητός Ήλιος είναι μόνο η εικόνα ή το ανάλογο του ιδεατού Ηλίου ή πνευματικού Ηλίου, όπως το σύμβολο του εσωτερικού οφθαλμου της Διανόησης ή του Νου.

Αλλά ενώ ο φυσικός Ήλιος ή η θεότητα που κυριαρχεί εκεί, είναι ο κινητός μέσα στην "ασταμάτητη" πορεία του ύμνησαν οι ποιητές, όπως και στην αναπαράσταση που αποδέχεται η γεωκεντρική Αστρονομία, ο πνευματικός Ήλιος του Αγαθού είναι ήδη το σταθερό σημείο, γύρω από το οποίο περιστρέφεται ο κόσμος των Ιδεών.

Αυτός ο "ιδεατός τόπος" (τόπος νοητός) βρίσκεται πέρα από τα σύνορα του ορατού ουρανού: είναι "υπερουράνιος".
Ένας κάποιος "φυσιολατρισμός", έμπνευσης χοντρικά "ουράνιας" ή "αστρικής", αναιρείται με την τελευταία προφανή διάκριση του Απόλλωνα και του Ηλίου. Αυτή η διάκριση δείχνει πάντως, ότι το πνεύμα της αρχαίας μυθολογίας μπορεί να βρεθεί πιο κοντά σε αυτό της μεταφυσικής από ότι ορισμένες εμπειρικές ερμηνείες, στην πραγματικότητα πολύ καθυστερημένες, θέλησαν να γίνει πιστευτό.
Υπάρχει λιγότερη σύγχυση στους αρχαίους μύθους από ότι υποθέτουν αυτοί, που θα ήθελαν να αποδώσουν τα πάντα στο χονδροειδές πνεύμα των "πρωτόγονων που τους συνέλαβαν.
Ένας αναντίρρητος "μεταφυσικός" ενθουσιασμός ζωντανεύει ήδη αυτή καθ' εαυτή τη μυθολογία. Η μεταγενέστερη φιλοσοφία θα μπορέσει να παραδεχθεί ένα μυθικό συμβολισμό. Συμβαίνει η ίδια η φιλοσοφία, που δανείσθηκε αυτό το συμβολισμό, να ρίχνει σε κάποιο μέτρο φως στους αρχαίους μύθους.
Δεν ήταν τυχαίο, ότι ο Πλατωνισμός και πριν από αυτόν ο Πυθαγορισμός, τοποθετήθηκαν κάτω από το σημείο του Απόλλωνα. Ο Πυθαγόρας, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι ένας τουλάχιστον από τους διαδόχους του (ο Φιλόλαος) απεχθανόταν το πνεύμα της γεωκεντρικής αστρονομίας χωρίς μολαταύτα να δίνει την πρώτη θέση στον ορατό Ηλιο, φέρει στο ίδιο το όνομα του μια αναφορά στο νικητή του Πύθωνα και θα θεωρηθεί σαν

"ο δεύτερος Απόλλωνας".

Σύμφωνα με την πυθαγορική ερμηνεία που διατηρήθηκε από το Νεοπλατωνισμό, ο Απόλλωνας είναι το σύμβολο της υψίστης Μονάδας, σαν "καταστροφέας" του πλήθους των φαινόμενων, που συμβολίζει ο Διόνυσος.
Η διαμάχη μετάξυ των φιλοσόφων και των ποιητών υπάρχει, αλλά είναι λιγότερο σοβαρή ή λιγότερο αποφασιστική, απ' ότι πίστευαν στην εποχή του Πλάτωνα.

Ο Σωκράτης του Πλάτωνα φροντίζει να "ηθικοποιήσει" τους αρχαίους μύθους, συχνά πέρα από τα όρια του επιτρεπτού, αλλά αποκρούοντας τη νατουραλιστική ερμηνεία, που αργότερα θα υιοθετηθεί από τους Στωϊκους και από τους Ευημεριστές , δέχεται μια μεταφυσική εξήγηση, που δεν μπερδεύεται πάντα με την υπερβολική ηθικοποίηση ή με τη στείρα επίδειξη.
Οι σχέσεις της ερμηνείας αυτής με αυτήν του Ορφισμού, είτε περνάμε, είτε όχι από το ενδιάμεσο του Πυθαγορισμού, είναι προφανείς.

Ο ίδιος ο Ήλιος,

πολύ διαφορετικός από τον Απόλλωνα,

δεν είναι ένα χονδροειδές φετίχ.
Δεν είναι ο Ήλιος που βλέπουμε,

αλλά ο Ήλιος που "βλέπει τα πάντα", πράγμα που διαφέρει πολύ.

Ο Ήλιος, όπως το λένε συνέχεια οι ποιητές,

ανακαλύπτει όλα όσα γίνονται στο φως της μέρας,

ενώ η Σελήνη με το φως της κάνει την ίδια δουλειά τη νύχτα.

Ο Ήλιος είναι που προδίδει στον Απόλλωνα, σύμφωνα με τον ομηρικό ύμνο,

το νεαρό κλέφτη των κοπαδιών του Ερμή,

και είναι η Εκάτη ή η Σελήνη,

που κρατώντας τη δάδα ανακρίνει πρώτα τη Δήμητρα, που περιπλανιέται σε αναζήτηση της κόρης της.
Αυτή η λειτουργία είναι αυτή της "ανακάλυψης", εμπειρικής ή πειραματικής, που ασκείται στον ορατό κόσμο.

Τα πράγματα που ανακαλύπτουν οι ουράνιες θεότητες, αλλά όχι "υπερουράνιες", είναι αυτά που βλέπουμε. Δεν είναι αόρατα και δεν μπορούμε να μιλάμε για "μυστήρια", ακόμα κι όταν πρόκειται για "μυστικά".
Εξ αιτίας του ότι η δάδα της σεληνιακής θεάς δε φωτίζει παρά αυτού του είδους τα πράγματα, η Σελήνη δεν είναι σε θέση να δώσει πληροφορίες στη Δήμητρα.

Κι αν ο Ήλιος πραγματικά την πληροφορεί, είναι μόνο για έναν κοινό θάνατο, χωρίς να μπορεί να την οδηγήσει ο ίδιος μέχρι τον άλλο κόσμο, όπως το βεβαιώνει ο ομηρικός ύμνος που διηγείται την ιστορία της Ελευσίνας.
Ο Ήλιος, παρ 'όλο τον "ανώτερο" προσδιορισμό του σαν γιος του Υπέριωνα, είναι ίσως ο άρχοντας των κατασκόπων. Δεν είναι ο άρχοντας των μαντειων και σταματά στο κατώφλι του μυστηρίου, ακόμα και την ώρα της δύσης, αφού σταματά τότε να δίνει πληροφορίες στους ανθρώπους.
Από την πλευρά της, η Εκάτη ή Σελήνη, δεν προΐσταται τη νύχτα παρά σε επιχειρήσεις αρκετά κοινής μαγείας, που δεν περιέχουν καμιά πραγματική αποκάλυψη. Αυτός είναι ο λόγος, που η θεά αυτή που δεν ξεπερνά το "λεπτεπίλεπτο" πεδίο, δεν έγινε ποτέ δεκτή στον Όλυμπο, που είναι καθαρά η περιοχή του Πνευματικού, του Άρρητου ή του Υπερουράνιου.
Ο ίδιος ο Άδης δεν είναι στη λίστα των δώδεκα μεγάλων θεών, αλλά για μια τελείως διαφορετική αιτία και καθόλου αξιοπρεπή.
Το σκοτεινό βασίλειο, που χαρακτηρίζουν καμιά φορά σαν βασίλειο του υπόγειου Δία (Καταχθόνιος Ζευς), είναι σαν μια ανεστραμμένη εικόνα του βασιλείου του Ολύμπου. Αντίθετα η τριπλή Εκάτη, που αντιστοιχεί στις τρεις φάσεις της Σελήνης, όσο μεγάλη θεά κι αν φαίνεται, δεν μπορεί να ιδρύσει παρά ένα βασίλειο ενδιάμεσο, ανάμεσα σ' αυτό του Άνω και σ' αυτό του Κάτω. Δεν είναι λοιπόν τόσο "μακρινή' όσο το όνομα της θα μπορούσε να κάνει πιστευτό.

Πρέπει τέλος να περιορισθεί στο να κυβερνά τον κόσμο του γίγνεσθαι ή υποσεληνιακό κόσμο, χρησιμοποιώντας το μέτρο του χρόνου, που είναι επίσης το μέτρο των πεπρωμένων. Μοιράζεται αυτή την αρμοδιότητα μετρήματος του χρόνου με τον Ήλιο,

ανάλογα με το αν πρόκειται για σεληνιακό ή για ηλιακό έτος.

Αν ο ίδιος ο Ήλιος δεν ανήκει στον Όλυμπο,

αν ξεχάσθηκε από τον Δία,

όπως το διηγείται ο Ησίοδος,

είναι χωρίς αμφιβολία για τον ίδιο λόγο που κάνει τη θεότητα αυτή το ίδιο ή ακόμα περισσότερο "επιφανειακή' (ατελή), περιορίζοντας την στο πεδίο των φυσικών φαινομένων.
Πρόκειται στη μια, όπως και στην άλλη περίπτωση, για θεότητες που σίγουρα δεν είναι αμελητέες, αλλά που ανήκουν στον αρχαίο κύκλο των Τιτάνων.
Δεχθήκαμε στην αρχή αυτής της μελέτης, που ο Απόλλωνας είχε μπορέσει να ασκήσει ορισμένα από τα προνόμια του Άδη, πριν από την οριστική σύσταση του Ελληνικού Πανθέου. Ο Σωκράτης στον Κρατύλο, δε φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο για να αποκαταστήσει τη μορφή του Αδη από ότι τη μορφή του Απόλλωνα, που τις συνδέει εξ αιτίας της κοινής τους σημασίας "τρομερός".

Στον Φαίδωνα ο φιλόσοφος είχε δεχθεί τη λαϊκή ετυμολογία, που θέλει το βασίλειο του αόρατου (Αείδης = αυτός που δε βλέπεται).

Αυτό το είχε ήδη δεχθεί, προκειμένου να αποκαταστήσει αυτή την ίδια την έννοια του αόρατου, όπως κι αυτή του θανάτου, που συνδέεται μαζί της.

Οι πλατωνικές "Ιδέες" δεν είναι οι ορατές φόρμες των πραγμάτων μόνο μετά το θάνατο, έχοντας απελευθερωθεί από τα σάρκινα μάτια, αλλά θα μπορέσει κανείς να τις επεξεργαστεί άμεσα, όπως είχε μπορέσει ήδη να το κάνει πριν γεννηθεί.
Στον Κρατύλο, ο Άδης γίνεται μέσα από λογοπαίγνιο αυτός που "γνωρίζει" (ειδέναι) πολλά, στην προκειμένη περίπτωση τα κρυφά πράγματα, πράγμα που αντιβαίνει στο βάθος την προηγούμενη ετυμολογία, μια και δεν πρόκειται γι' αυτά τα πράγματα, που το ατελές φως της ημέρας επαρκεί για να φωτίσει.

Η έννοια του Άδη παραλληλίζεται επίσης στον Κρατύλο με τη σημασία του ονόματος του γιου του Πλούτου (που θα γίνει ο Πλούτωνας των Ρωμαίων), που αντιστοιχεί στα υπόγεια πλούτη, που διατηρεί η τρομερή θεότητα.
Πρέπει ακόμα να θυμίσουμε, πως αν ο Άδης δεν εισέρχεται ποτέ στον Όλυμπο, με τον οποίο δεν επικοινωνεί παρά μέσω του Ερμή, ο ίδιος ο Απόλλωνας διωγμένος για ένα διάστημα από το υπερουράνιο βασίλειο, χρειάσθηκε να εξαγνισθεί πάνω στη γη από τη φήμη του σαν φονιάς.
Ένας πρώτος καταμερισμός δουλειάς, φαίνεται να είχε συσταθεί ως εξής: αν ο Απόλλωνας και η αδελφή τον σκοτώνουν με τα βέλη τους, ο Άδης διατηρεί τα κύματά τους, συσσωρεύοντας έτσι τα πλοία μέσα στα υπόγεια παλάτια του. Βρίσκουμε πραγματικά μια σύγκρουση μεταξύ Απόλλωνα και Άδη, όταν ο τελευταίος πηγαίνει να παραπονεθεί στο Δία, πως ο γιος του Απόλλωνα επιχειρεί να αναστήσει τους νεκρούς, στερώντας του έτσι αυτό που του οφείλεται.
Η ιστορία παρουσιαζόμενη κάτω απ' αυτή τη μορφή, κρύβει ίσως μια άλλη. θα μπορούσε να έχει γίνει συγκρουση μεταξύ Απόλλωνα και Άδη για λόγους συναγωνισμού, μια και ο προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων τους, σε κάποια εποχή, δεν ήταν πολύ καθαρός.

Όπως και να’ χει το θέμα, όπως το δείχνει ο Πλάτωνας στον Κρατύλο, είναι ταυτόχρονα και για τους ίδιους λόγους, που τόσο ο Απόλλωνας, όσο και ο Άδης πρέπει να αποκατασταθούν.
Χωρίς αμφιβολία, δεν υπήρξαν ποτέ μυστήρια του Απόλλωνα που να περιείχαν μυήσεις, όπως αυτές των Μυστηρίων της Ελευσίνας, στα οποία ο Άδης έπαιζε το σημαντικό ρόλο που ξέρουμε.

Αλλά ελλείψει μυστηρίων, υπήρχε στους Δελφούς ένα μαντείο του Απόλλωνα, που η φήμη του είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα και που τη σχέση του με τις υπόγειες δυνάμεις δεν μπορεί να την αρνηθεί κανείς, μια και ήταν πάντα αποδεκτό πως διαδεχόταν αυτό της Γης.
Εξ αιτίας της δύναμης αυτού του μαντείου, μπόρεσαν να μιλήσουν για το "φως" τον Απόλλωνα με μια αφηρημένη έννοια, που δεν μπορούσε σίγουρα να είναι η ίδια με αυτή του φωτός του Ηλίου.

Να γιατί δε φοβηθήκαμε να χρησιμοποιήσουμε, για να περιγράψουμε ένα τέτοιο φως, τη δανεισμένη από τη σύγχρονη φυσική έκφραση του " μαύρου φωτός".

Το μαύρο φως

είναι πιο διεισδυτικό από το φως της ημέρας και προϋποθέτει ένα είδος καθόδου στον Άδη, που θα πραγματωθεί, προκειμένου να μπορέσει ύστερα να δει κανείς εκεί καθαρότερα.

Ποια ήταν η σημασία του περίφημου "Γνώθι σεαυτόν", που ήταν γραμμένο στη μετώπη του Ναού των Δελφών;
Μπορεί να το ερμηνεύσει κανείς με τη "μετρημένη" έννοια της Ησιοδικής σοφίας, δηλαδή, "άνθρωπε γνώρισε αυτό που είσαι, ότι δεν είσαι αθάνατος, όπως οι θεοί κι ότι πρέπει να υποταχθείς στην τύχη σου".

Μπορεί να το καταλάβει κανείς επίσης, όπως το έκανε ο Σωκράτης στο διάλογο με τον Αλκιβιάδη, με την έννοια τον "άνθρωπε, γνώρισε το θεό που υπάρχει μέσα σου", δηλαδή συνειδητοποίησε, πως είσαι πολύ περισσότερο, απ' ότι πιστεύεις.
Οι δυο ερμηνείες, αντιθέτου πνεύματος, αξίζουν το ίδιο και χωρίς αμφιβολία αλληλοσυμπληρώνονται, όπως η διπλή όψη της μορφής του Απόλλωνα.
Κατά τον Πλούταρχο, στην ερώτηση του θεού, που του ζητούσε να γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό, ο άνθρωπος έπρεπε να απαντήσει με το χαιρετισμό, που αντιστοιχούσε στα γιγάντια γράμματα που υπήρχαν στη μετώπη του Ναού ΕΙ, δηλαδή "εσύ είσαι" (υπάρχεις).
Όποιος θέλει να ανυψωθεί στο ανώτερο φως, πρέπει πρώτα να κατέβει στα βάθη του ίδιου τού Είναι του, για να συναντήσει το τρομερό πρόσωπο του θανάτου.

Από την αντιμετώπιση αυτή,

όπως ο μαύρος Απόλλωνας,

θα μπορέσει να ξεπροβάλει πάλι ακτινοβόλος.