Σελήνη - Εκάτη - Άρτεμις

«Ορθή, ως σύννεφο γυμνή και ονειροπόλα μέσα εις την ολόχρυση ωχρότητά της
Που την αντανακλά το φουσκωμένο κύμα της μακριάς, κυανής της κόμης,
Μέσα εις του δρυμού το ξέφωτο όπου αστροσκορπίζονται τα βρύα
Κοιτά η Δρυάς τον σιωπηλό ουρανό.
-Διστακτική, η πάλλευκη Σελήνη αφήνει τον πέπλο της να κυματίζεται
Εις του Ωραίου Ενδυμίωνος τα πόδια,
Και του αποθέτει το ηδύ της φίλημα με μίαν χλωμήν αχτίδα.»

Αρθρούρος Ρεμπώ


Ο Ήλιος, ο Ωκεανός και η Τηθύς είναι κάποιες από τις προολύμπιες θεότητες που εξακολούθησαν να λατρεύονται με ιδιαίτερες τιμές από τους ανθρώπους ακόμη και μετά την εγκαθίδρυση της κυριαρχίας του Διός και της Αρμονίας εις τον Κόσμο.

Ο Ήλιος είναι υιός της Τιτανίδος Θείας (θεϊκής) και του Τιτάνος Υπερίωνος (αυτού που ευρίσκεται υψηλά). Σύζυγος του Ηλίου είναι η Θεά Πέρση, ή Περσηίς της οποίας το όνομα φαίνεται να συνδέεται με αυτό της Θεάς Περσεφόνης.

Ο Ήλιος, εις τον ελληνικό Μύθο, είναι, όπως μας πληροφορεί ο Κερένυϊ, γενάρχης και σοφός Θεός. "Ακόμη και σήμερα", γράφει ο Κερένυϊ, "όταν οι Έλληνες ομιλούν για την δύση του Ηλίου, λένε χαρακτηριστικά πως ο Ήλιος βασιλεύει".

Εις την αρχέγονη μάλιστα παράδοση συναντούμε και μία Θεά Ηλία, μητρική θεότητα που αποτελεί το θηλυκό αντίστοιχο του Ηλίου.

Ο Ήλιος έχει δύο αδελφές.

Η μία είναι η Θεά της αυγής, η Ηώς,

και η άλλη είναι η νυκτερινή Θεά Σελήνη.

Όπως είναι βεβαίως αυτονόητο, οι Θεοί Ήλιος και Σελήνη δεν ταυτίζονται με τα αντίστοιχα ουράνια σώματα.

Οι Έλληνες ήσαν άριστοι αστρονόμοι και ουδέποτε θεοποίησαν ουράνια σώματα.

Δυνάμεθα όμως να πούμε πως οι Θεοί αυτοί είναι και οι ίδιοι που ορίζουν τα ουράνια σώματα εις τα οποία δανείζουν τα ονόματά τους.

Έτσι ο Ήλιος, ο Θεός ο οποίος ορίζει τον ήλιο που μας φωτίζει και που αποτελεί προϋπόθεση της θνητής ζωής μας είναι επίσης ο Θεός ο οποίος ορίζει τους ήλιους όλων των ηλιακών συστημάτων του Σύμπαντος, όσων έχουν ήδη γεννηθεί, όσων τώρα γεννούνται και όσων θα γεννηθούν εις το μέλλον.

Σύμφωνα προς την πιο διαδεδομένη πλέον άποψη, μία σχέσις στενής συγγένειας ή και ταυτότητος κάποτε συνδέει τον Ήλιο με τον Απόλλωνα και την Σελήνη με την Αρτέμιδα. Ενδεχομένως ο Ήλιος και η Σελήνη να εκφράζουν τα τιτανικά αντίστοιχα των δύο αδελφών, του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος.

Το όνομα της Σελήνης δηλώνει το σέλας, το φως, όχι το άπλετο φως του πρωινού αλλά τον ηδύ φωτισμό που συντροφεύει την Νύκτα.

Η Σελήνη ονομάζεται και Μήνη, όνομα από το οποίο παράγονται οι λέξεις μην (μήνας) και έμμηνος ροή.

Μην, ονομάζεται επίσης ένας Θεός που ελατρεύθη εις την Ιωνία.

Είναι γνωστή η λυρική αφήγησις σχετικώς προς τον έρωτα της Σελήνης για τον Ενδυμίωνα. Ενδυμίων, "αυτός ο οποίος ευρίσκεται εντός", υπήρξε κάποτε βασιλεύς της Ηλείας και συνδέεται ίσως με τον Ιδαίο Δάκτυλο Ηρακλή που καθιέρωσε εκεί τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο Ενδυμίων ήταν πολύ νέος και πολύ όμορφος. Κάποιες άλλες εκδοχές του Μύθου τον θέλουν ποιμένα ή κηνυγό.

Μία σκιά εσκοτείνιαζε πάντοτε το ευγενικό του βλέμμα, ως εάν είχε γεννηθεί με το σημάδι της Σελήνης το οποίο προοιωνίζετο τον μεγάλο έρωτα που καθόριζε τον βίο του. Η Σελήνη τον είδε μία νύκτα να ονειροπολεί σε έναν δρυμό της Ηλείας. Τον ερωτεύθηκε με όλο της το νυκτερινό πάθος.

Επιθυμώντας να τον κρατήσει παντοτινά εις την ζωή του, του εχάρισε τον αιώνιο ύπνο που όμως δεν είναι θάνατος. Ο Ενδυμίων κοιμάται έκτοτε μέσα σε ένα σπήλαιο αλλά κάθε νύκτα η Θεά Σελήνη στέλνει τις αχτίδες της να τον ξυπνήσουν και ενώνεται κατόπιν μαζί του σε μία πράξη ερωτική που ούτε οι ποιητές καιρών αλλοτινών δεν άντεξαν ποτέ να περιγράψουν.

Λέγεται πως ο πτερωτός Θεός Ύπνος επίσης ερωτεύθη τον Ενδυμίωνα και του εχάρισε την δυνατότητα να κοιμάται με τα μάτια ανοικτά. Υπάρχει ακόμη μία εκδοχή σύμφωνα προς την οποίαν ο Ζευς εχάρισε εις τον Ενδυμίωνα την δυνατότητα να ορίζει τον θάνατό του μέσα από τον αιώνιο ύπνο του. Η Σελήνη απέκτησε από τον Ενδυμίωνα πενήντα θυγατέρες. Αλλά η Σελήνη ενώθη και με τον Θεό Δία και εγέννησε από αυτήν την ένωση την Πανδεία της οποίας το όνομα δηλώνει την λάμψη της πανσελήνου.

Την Θεά Σελήνη την ερωτεύθη και ο Παν.

Τις νύκτες, όταν η πανσέληνος βασιλεύει εις τους σκοτεινούς δρυμούς και τα ξέφωτα αυτά του Είναι από όπου δυνάμεθα να δούμε και να γνωρίσουμε τα όντα, και όταν των λύκων τα ουρλιαχτά ως να μας καλούν σε χώρες αλλόκοτες, σε πρωτόγνωρους τόπους ονείρου, ο Θεός Παν, παίζοντας με τον μαγικό του αυλό που εζήλεψε κάποτε ο Μότσαρτ και συνέθεσε ένα από τα αριστουργήματά του, ακόμη προσπαθεί να συγκινήσει με την μουσική του την σοφή Σελήνη που ομοιάζει να περισυλλέγει εντός της όλους τους απωλεσμένους έρωτες, όλους τους ανεκπλήρωτους πόθους.

Η άλλη αδελφή του Ηλίου, η ροδοδάκτυλη Ηώς, διακατέχεται από μία ερωτική ορμή τόσο έντονη που μας θυμίζει την Αφροδίτη ή τον Ωκεανό.

Η Ηώς ενώνεται με τον ισόθεο Τιθωνό, άνακτα της Τροίας που μεταμορφώθη κατόπιν σε τέττιγα με τους ωραίους νέους Κλειτό και Κέφαλο, αλλά και με τον Θεό Αστραίο, τον πατέρα των αστεριών, από το σπέρμα του οποίου εγέννησε το πρωινό αστέρι που ονομάζεται Εωσφόρος (αυτός που, όπως και η μητέρα του κομίζει την αυγή, το πρώτο φως της ημέρας) και τους Ανέμους: τον Ζέφυρο, τον Βορέα, τον Νότο και τον Απηλιώτη ή Εύρο ή Αργέστη. Οι Θεοί αυτοί, αν και ισχυρότατοι, υπακούουν εις τον Άνακτα των Ανέμων που φέρει το όνομα Αίολος.

Ο Ήλιος, η Σελήνη και η Ηώς είναι τρία αδέλφια που επιτελούν τρία έργα διαφορετικά αλλά κάθε ένα εκ των οποίων συμπληρώνει και ολοκληρώνει τα άλλα.

Η Θεά Σελήνη, η οποία θεωρείται συγγενής προς την Αρτέμιδα, συνδέεται και με την Θεά Εκάτη που, όπως είδαμε, επίσης συγγενεύει προς την Αρτέμιδα.

Να αναφέρουμε εδώ πως η Εκάτη είναι θυγατέρα της Αστερίας και του Περσαίου.

Αλλά η Εκάτη θεωρείται επίσης θυγατέρα της Μεγάλης Μαίας, της Θεάς Νυκτός.

Ο Ησίοδος μας διδάσκει (αλλά σε ένα απόσπασμα της "Θεογονίας" του τού οποίου, όπως επισημαίνει ο Παναγής Λεκατσάς, η γνησιότης έχει αμφισβητηθεί καθώς κάποιοι μελετητές διετύπωσαν την άποψη ότι πρόκειται περί Ορφικής παρεμβολής ενώ άλλοι επιμένουν ότι ανήκει εις τον Ησίοδο), πως η Εκάτη είναι μονογενής Θεά διακρίνοντάς την έτσι σαφώς από την Θεά Αρτέμιδα, την "δίδυμη" αδελφή του Απόλλωνος:

« ΟΥΤΩ ΤΟΙ ΚΑΙ ΜΟΥΝΟΓΕΝΗΣ ΕΚ ΜΗΤΡΟΣ ΕΟΥΣΑ
ΠΑΣΙ ΜΕΤ' ΑΘΑΝΑΤΟΙΣΙ ΤΕΤΙΜΗΤΑΙ ΓΕΡΑΕΣΣΙΝ
ΘΗΚΕ ΔΕ ΜΙΝ ΚΡΟΝΙΔΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΝ ΟΙ ΜΕΤ' ΕΚΕΙΝΗΝ
ΟΦΘΑΛΜΟΙΣΙ ΙΔΟΝΤΟ ΦΑΟΣ ΠΟΛΥΔΕΡΚΕΟΣ ΗΟΥΣ.
ΟΥΤΩΣ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΟΤΡΟΦΟΣ, ΑΙ ΔΕ ΤΕ ΤΙΜΑΙ »

« Έτσι λοιπόν, αν και μονογενής είναι από την μητέρα της,
ετιμήθη ανάμεσα εις τους Αθανάτους με τιμές ξεχωριστές.
Του Κρόνου ο υιός (ο Ζευς) τροφό την έκανε των νέων που έχοντας γεννηθεί την νύκτα
αίφνης τα μάτια τους εφώτισε της πολυδερκούς Ηούς το φως.
Έτσι εξ αρχής κουροτρόφος ήταν και τιμές γι' αυτό απολάμβανε »

Όπως και η Άρτεμις, η Εκάτη έρχεται επίσης αρωγός εις τις επιτόκους γυναίκες. Έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τους Θεούς της θαλάσσης αλλά και με τον Άρρητο, τον Ανείπωτο Κόσμο των Νεκρών.

Με την προσωνυμία Προθυραία λατρεύεται ως Θεά που στέκει εμπρός από τις θύρες των οίκων των θνητών αλλά και ως αυτή που στέκει εις τα σταυροδρόμια, όπως ακριβώς ο Ερμής, ο Θεός του λυκαυγούς και του λυκόφωτος, που είναι επίσης υιός της Μαίας Νυκτός και συνδέεται με τον Κόσμο των νεκρών καθώς είναι ο Ψυχοπομπός θεός.

Η Εκάτη προσφωνείται ακόμη με τα ονόματα Σκύλλα και Λύκαινα, ονόματα που φέρουν κάποια ζώα ιερά για την Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα.

Η Εκάτη δεν συνδέεται μόνον με την Σελήνη και την Αρτέμιδα αλλά και με την Θεά Περσεφόνη.

Πρέπει όμως να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν εκείνη η παρατήρησις του Καρλ Κερένυϊ, σύμφωνα προς την οποίαν η Άρτεμις δεν είναι σεληνιακή θεότης και οπωσδήποτε δεν ταυτίζεται με την Σελήνη. Υπάρχουν αρκετά επιχειρήματα για να στηρίξουν και την μία άποψη και την άλλην.

Η Σελήνη, ως αδελφή του Ηλίου, δύναται να συνδεθεί με την Αρτέμιδα που μία ανάλογη αδελφική σχέσις την συνδέει με τον Θεό του Φωτός Απόλλωνα. Ο Ήλιος όμως έχει και μία αδελφή ακόμη την Ηώ, ενώ η Άρτεμις και ο Απόλλων δεν έχουν άλλον αδελφό ή αδελφή από την ίδια μητέρα. Η Άρτεμις δεν τεκνοποιεί ενώ η Σελήνη αποκτά πενήντα θυγατέρες μόνο από τον Ενδυμίωνα. Από την άλλη πλευρά, η μυστηριακή φύσις της Σελήνης φαίνεται να την συνδέει με την Αρτέμιδα που έχει έντονη παρουσία εις τα Μυστήρια της Ελευσίνος. Και οι δύο Θεές εμφανίζονται εις τις αναπαραστάσεις να κρατούν αναμμένη την δάδα τους. Και οι δύο θεές είναι κουροτρόφοι.

Από όλα αυτά, και από πολλά ακόμη, προκύπτει ότι η Άρτεμις έχει μία πλευρά σεληνιακή, και πρόκειται εδώ για την πλέον μυστηριακή πλευρά της Θεάς, χωρίς όμως οι δύο Θεές να ταυτίζονται απολύτως. Η ταύτισις των δύο Θεαινών άλλωστε θα εδύνατο να είναι καρπός και αποτέλεσμα της εσφαλμένης, τουλάχιστον εις το πλαίσιο της πολυθεϊκής συλλήψεως του Κόσμου, τάσεως να αναγνωρίζεται η ιδία θεότης πίσω από πολλούς διαφορετικούς Θεούς. Με δύο διαφορετικούς Θεούς οι Έλληνες ουδέποτε εννόησαν δύο ακριβώς ίδιες Φυσικές Δυνάμεις ή δύο ακριβώς ίδιες Ιδέες. Αυτό το οποίον είναι, είναι το θεϊκό-συμπαντικό Ένα το οποίο διασπάται εις τα πολλά διανοίγοντας έτσι την δυνατότητα του Κόσμου. Ας μην είμεθα όμως υπερβολικά αναγωγικοί. Οι άλογες αναγωγές και οι ταυτίσεις είναι προϊόντα υπεραπλουστεύσεων που αρμόζουν περισσότερο εις την μονοθεϊα παρά εις την πολυθεϊκή σκέψη. Έχοντας κατά νου λοιπόν την θεμελιώδη αυτήν αρχή του παγανισμού, ημπορούμε εις την συνέχεια να προχωρήσουμε και να ομιλήσουμε για μία βαθειά συγγένεια που συνδέει τις δύο διαφορετικές μεταξύ τους Θεές την Αρτέμιδα και την Σελήνη. Όταν όμως αποκαλούμε την Αρτέμιδα με το όνομα της Σελήνης, το κάνουμε μόνον ποιητική αδεία.

Η Άρτεμις είναι νυκτερόφοιτος, είναι Θεά δαδούχος που την νύκτα περιπλανάται εις τους δρυμούς και κατά την Ιερά Νύκτα της Ελευσίνος είναι πάντοτε παρούσα, είναι η Ιερά Άρκτος και η Έλαφος, είναι η Λέαινα που κυνηγά για να εξασφαλίσει την τροφή διότι είναι κουροτρόφος. Η Σελήνη συνδέεται περισσότερο με τον Ταύρο και την Αγελάδα. Ας μην λησμονούμε ότι όταν ο Κάδμος αναζητούσε την αδελφή του Ευρώπη που είχε απαχθεί από τον Δία, έλαβε έναν χρησμό από το Μαντείο των Δελφών σύμφωνα προς το οποίον έπρεπε, αφού διασχίσει την χώρα των Φλεγύων και την χώρα της Φωκίδος και συναντήσει τον ποιμένα Πελάγοντα με το κοπάδι του από βοοειδή, να ακολουθήσει εκείνην την αγελάδα από το κοπάδι που θα έφερε επάνω της τα σημάδια της Σελήνης. Ο Κάδμος ακολούθησε την συμβουλή του Απόλλωνος και οδηγήθηκε από την αγελάδα ως την Θήβα. Εκεί εθυσίασε την αγελάδα και ίδρυσε την Ακρόπολη των Θηβών. Η Σελήνη λοιπόν συνδέεται και με τα Μυστήρια των Καβείρων.

της Ουρανίας Τουτουντζή