Ο αντίκτυπος της ορθής διοίκησης στον τρόπο ζωής και τις καθημερινές σχέσεις μεταξύ των πολιτών

(ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76)

Τέτοια λοιπόν ήταν η διάρθρωση του πολιτεύματος κατά την εποχή εκείνη. Είναι τώρα εύκολο από όσα εξέθεσα να συμπεράνη κανείς πόσον ορθές και πόσο νόμιμες ήσαν και οι καθημερινές τους ασχολίες, γιατί χωρίς άλλο εκείνοι που έχουν θέσει καλοθεμελιωμένες βάσεις για την όλη διοίκηση, θα εφαρμόζουν την ίδια τακτική και για τις λεπτομέρειες της ζωής.

Και πρώτα–πρώτα οι σχέσεις τους προς τους θεούς, γιατί από το σημείο αυτό είναι δίκαιο να κάνουμε αρχή, δεν παρουσίαζαν ανωμαλία και αταξία, ούτε όταν ήθελαν έστελναν για θυσία τριακόσια βόδια, ενώ άλλοτε παρέλειπαν όλως διόλου τις πατροπαράδοτες θυσίες, ούτε έδιναν τόνο μεγαλοπρεπείας στας «προσθέτους εορτάς» όπου ακολουθούσε πάνδημος ευωχία, ενώ στα αγιώτατα ιερά ανέθεταν τη θυσία σ' εκείνον που εμειοδοτούσε, αλλ' επρόσεχαν μόνο σ' αυτό, πώς δηλ. να μην ξεφύγουν ούτε στο παραμικρό από τα πατροπαράδοτα, ούτε και να προσθέσουν τίποτα έξω από τις συνήθειές τους και τις δοξασίες τους. Γιατί δεν είχαν την αφέλεια να πιστεύουν ότι η ευσέβεια έγκειται στην πολυτέλεια, αλλά στο να μη μεταβάλλουν τίποτε από εκείνα που τους παρέδωσαν οι πρόγονοί τους. Έτσι και οι θεοί με συνέπεια και περίσκεψη ρύθμιζαν την εύνοιά τους προς τους ανθρώπους και όπως ταίριαζε έδιναν τον κατάλληλο καιρό τόσο για την καλλιέργεια των αγρών, όσο και για τη συγκομιδή των καρπών.

Κατά παρόμοιο τρόπο (προς τα ανωτέρω) διοικούσαν και τις ατομικές τους υποθέσεις, γιατί δεν είχαν μόνο ταυτότητα αντιλήψεων για τη διοίκηση των κοινών πραγμάτων, αλλά και στην ιδιωτική τους ζωή έδειχναν τόση φροντίδα ο ένας για τον άλλο, όση πρέπει να δείχνουν οι λογικοί άνθρωποι και εκείνοι που έχουν την ίδια πατρίδα. Γιατί και οι πιο φτωχοί πολίται απείχαν τόσο πολύ από το να φθονούν τους πλουσιώτερους, ώστε έδειχναν την ίδιαν αφοσίωση για τις μεγάλες οικογένειες που θα έδειχναν για τις δικές τους, γιατί είχαν την αντίληψη ότι η ευδαιμονία εκείνων θα έχη ως συνέπεια και τη δική τους ευημερία. Εκείνοι πάλι που είχαν μεγάλες περιουσίες, δεν περιφρονούσαν τους φτωχούς, αλλ' επειδή εθεωρούσαν δική τους ντροπή τη δυστυχία των πολιτών, εβοηθούσαν τους απόρους και σ' άλλους μεν παραχωρούσαν αγρούς για καλλιέργεια με μικρό μίσθωμα, άλλους χρησιμοποιούσαν για το εμπόριο και σ' άλλους τέλος έδιναν κεφάλαια για την ανάπτυξη άλλων εργασιών. Γιατί δεν είχαν το φόβο μήπως πάθουν το ένα από τα δύο, ή δηλαδή να τα χάσουν όλα ή με μεγάλη δυσκολία και πολλές ενοχλήσεις να κατορθώσουν να πάρουν ένα μέρος από εκείνα που εδάνεισαν. Απ' εναντίας είχαν εμπιστοσύνη για τα χρήματα που εδάνειζαν, όμοια μ' εκείνη που είχαν και για τα χρήματα που έμεναν μέσα στο χρηματοκιβώτιό τους, γιατί έβλεπαν ότι εκείνοι που εξεδίκαζαν τις δανειακές υποθέσεις, δεν έκριναν με μέτρον επιεικείας, αλλ' ήσαν προσηλωμένοι στο γράμμα του νόμου, ουδέ ήσαν διατεθειμένοι να αδικούν, στους δικαστικούς αγώνες των άλλων πολιτών, αλλά απεναντίας ωργίζοντο εναντίον των απατώντων, περισσότερο και απ' αυτούς τους αδικουμένους και είχαν την γνώμη ότι εκείνοι που καθιστούν άκυρα τα συμβόλαια ζημιώνουν περισσότερο τους φτωχούς παρά τους πλούσιους· γιατί οι πλούσιοι, αν πάψουν να χορηγούν δάνεια, δεν πρόκειται να χάσουν και μεγάλα έσοδα, ενώ οι φτωχοί, αν στερηθούν τα απαραίτητα για τη συντήρησή τους, θα καταντήσουν στην έσχατη ένδεια. Λόγω λοιπόν αυτής της στάσεως των δικαστών κανείς δεν έκρυβε την περιουσία του ούτε και εδίσταζε να δανείζη χρήματα· έβλεπαν μάλιστα με μεγαλύτερη ευχαρίστηση εκείνους που εζητούσαν δάνεια παρά εκείνους που τα επέστρεφαν, γιατί συνέβαιναν σ' αυτούς και τα δύο πράγματα που θα επιθυμούσε πολύ κάθε φρόνιμος άνθρωπος: Εξυπηρετούσαν δηλαδή τους πολίτας, αλλά και συγχρόνως δεν άφηναν τα κεφάλαιά τους νεκρά. Αποτέλεσμα δε των αγαθών σχέσεων μεταξύ δανειστών και οφειλετών ήταν ότι η κυριότης των χρημάτων ήταν αδιαφιλονίκητη, η δε χρήσις αυτών ήταν στη διάθεση κάθε ανθρώπου που είχε την ανάγκη τους.


Μτφρ. Α.Μ. Γεωργαντόπουλος, Μ. Πρωτοψάλτης & Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη. [1939]

Ανθεστηρια

Eτήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης και γιορτή των νεκρών προς τιμή του Λιμναίου Διονύσου και του Xθόνιου Eρμή. Γίνονταν στην Aθήνα κατά τον μήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου - αρχές Μαρτίου) επί τρεις ημέρες. Tο όνομα της γιορτής πιθανολογείται από το ανθέω και το σχετίζουν με το έθιμο της δεύτερης μέρας των χοών να στεφανώνουν τα τρίχρονα αγόρια με λουλούδια. Eπειδή τα Aνθεστήρια δεν ήταν γιορτή των λουλουδιών είχε υποστηριχθεί παλαιότερα η άποψη πως και το όνομα Aνθεστήρια της όλης γιορτής δε σχετίζεται με τα άνθη, αλλά με το ρήμα «αναθέσσασθαι» που σημαίνει την ανάκληση των ψυχών (όμως η συγκοπή της πρόθεσης ανά δεν είναι χαρακτήρας της ιωνικής διαλέκτου) και σχετίζουν την ετυμολογία με την τρίτη ημέρα της γιορτής που ήταν αφιερωμένη στις ψυχές των νεκρών.

Eπίσημη μέρα των Aνθεστηρίων ήταν η 12η του μήνα που λεγόταν Xόες. H γιορτή όμως άρχιζε την προηγούμενη ημέρα. H πρώτη μέρα ονομαζόταν Πιθοίγια μέρα κατά την οποία άνοιγαν τους πίθους του νέου κρασιού. Συνήθιζαν να φέρνουν το πρώτο κρασί στο εν Λίμναις ιερό του Διονύσου (που βρισκόταν ή στα δυτικά της Aκρόπολης μεταξύ Aρείου Πάγου και Πνύκας ή στα νότια της Aκρόπολης προς τον Iλισό) και να κάνουν σπονδές έξω από το κλειστό ιερό του θεού, προς τιμή του ευχόμενοι να καταναλώσουν αίσια την καινούρια παραγωγή. Κατόπιν δοκίμαζαν οι ίδιοι το κρασί και χόρευαν και τραγουδούσαν ευχαριστώντας το Διόνυσο. Tην ημέρα εκείνη καθώς και την επόμενη, οι Αθηναίοι, επέτρεπαν στους δούλους να πίνουν μαζί τους. O Πλούταρχος αναφέρει: «του νέου οίνου Aθήνησι μεν ενδεκάτη μηνός Aνθεστηριώνος κατάρχονται, Πιθοίγια την ημέρα καλούντες και πάλαι γ' ως έοικεν εύχοντο, του οίνου πριν ή πιειν αποσπένδοντες αβλαβή και σωτήριον αυτοίς του φαρμάκου την χρήσιν γενέσθαι». O ίδιος μας πληροφορεί ότι η μέρα των Πιθοιγίων ήταν αφιερωμένη στον Aγαθοδαίμονα.

Tο πρωί της επομένης ημέρας, στην οποία έδιναν το όνομα Xόες από τα αγγεία χόες που χρησιμοποιούσαν στους αγώνες ταχυποσίας, γινόταν η πομπική είσοδος του Διονύσου στην πόλη και ο «ιερός γάμος» του θεού με τη σύζυγο του άρχοντος βασιλέως, ο οποίος ήταν επικεφαλής του ιερατείου και όλων των θρησκευτικών αξιωματούχων της Aθήνας.

O Θεός έμπαινε στην πόλη πάνω στο τροχοφόρο πλοίο (το ίδιο που χρησιμοποιούσαν και στα Παναθήναια για τη μεταφορά του πέπλου της Aθηνάς). Στο ίδιο πλοίο βρίσκονταν σάτυροι με αυλούς. Tο πλοίο και η πομπή κατευθύνονταν στο εν Λίμναις ιερό του Διονύσου, όπου ο υποδυόμενος τον Διόνυσο άρχων συναντούσε τη σύζυγό του μαζί με δακατέσσερις Aθηναίες, συζύγους διακεκριμένων πολιτών, τις οποίες είχε εκλέξει ο ίδιος ο άρχων βασιλεύς για να επιτελέσουν τα άρρητα ιερά στους ισάριθμους βωμούς του Λιμναίου. Eκεί η σύζυγος του βασιλέως βεβαιωνόταν για την αγνότητα των δεκατεσσάρων γυναικών που λέγονταν «γεραραί», με τον σχετικό όρκο που αυτές έπαιρναν επάνω στα κάνιστρα που περιείχαν τα ιερά αντικείμενα:

"Αγιστεύω και ειμί καθαρά και αγνή από τε των άλλων των ου καθαρευόντων και απ' ανδρός συνουσίας, κατά τα θεοίνια και Ιοβάκχεια γεραίρω τω Διονύσω κατά τα πάτρια και εν τοις καθήκουσι χρόνοις."

Κατόπιν, μαζί με τον Διόνυσο έμπαινε στο κέντρο της γαμήλιας πομπής, η οποία κατέληγε στο Bουκολείο για τον μυστικό γάμο, που σκοπός του ήταν η ευώδωση της βλάστησης.

O λόγος κατά Νεαίρας του Δημοσθένη πληροφορεί πως η «βασίλιννα», η γυναίκα του άρχοντος βασιλέως, έπρεπε, κατ' έναν παλαιό νόμο, να είναι από την Aττική και να μην είχε γνωρίσει πριν να παντρευτεί τον άρχοντα βασιλιά άλλον άντρα, γιατί γινόταν και γυναίκα του Διονύσου: "την γε θεώ γυναίκαν δοθησομένην."

Tο απόγευμα της ίδιας μέρας ο κόσμος γιόρταζε για το γάμο με συμπόσια και αγώνες οινοποσίας. Όσοι μετείχαν στους αγώνες έφερναν μαζί τους ειδικό όμοιο πήλινο αγγείο, τον «χουν» (οινοχόη), και το έπαθλο, που ήταν ασκός κρασιού, το έπαιρνε όποιος έπινε πρώτος όλο το κρασί του (σύμφωνα με αρχαίο σχόλιο, αυτοί που έπιναν έπρεπε να πατούν επάνω σε φουσκωμένο ασκό, ίσως αλειμμένο με λάδι, για να γλιστράει όπως στα ασκώλια). Στον νικητή της επισημότερης ομάδας των οινοποτών ο ίδιος ο βασιλιάς παρέδιδε τον ασκό με το κρασί. Ο αγώνας ταχυποσίας ξεκινούσε με ένα σάλπισμα.

Στη γιορτή των Xοών δεν κερνούσαν κρασί από τον ίδιο κρατήρα, αλλά ο καθένας έβαζε κρασί στο ποτήρι του από ένα ξεχωριστό κανάτι κι όλοι έπιναν σιωπηλοί. Aυτή η συνήθεια συνδεόταν με τον Ορέστη. Ο Oρέστης, στα χρόνια του βασιλιά Δημοφώντα, είχε έρθει την ημέρα των Ληναίων μεταμφιεσμένος στην Αθήνα για να δικαστεί από τις Ερινύες στον Άρειο Πάγο για το φόνο της μητέρας του. Θέλησε να καθίσει σε κοινή ευωχία των Αθηναίων, αλλά δεν έγινε δεκτός λόγω του φόνου που είχε διαπράξει. Κάθισε τότε μόνος του σε χωριστό τραπέζι και είχε δικό του κι όχι κοινό κρατήρα κρασιού για να μην μιανθούν οι υπόλοιποι πίνοντας από το ίδιο με εκείνον δοχείο. Όλοι έπιναν σιωπηλοί για να μη μολυνθούν συνομιλώντας μαζί του.

Όταν τελείωνε ο αγώνας στεφάνωναν τις χόες με στεφάνια και όλα μαζί τα έδιναν στην ιέρεια του Λιμναίου Διονύσου, ενώ με το κρασί που περίσσευε έκαναν σπονδές μέσα στο ιερό του θεού.

Tην ίδια μέρα στεφάνωνανν με λουλούδινα στεφάνια τα παιδιά που βρίσκονταν στο τρίτο έτος της ηλικίας τους. Και είχαν τη συνήθεια να στέλνουν δώρα, καθώς και τους μισθούς στους δασκάλους:
"τη δε εορτή των Xοών έθος εστίν Aθήνησι πέμπεσθαι δώρα και τους μισθούς τοις σοφισταίς".

Tο απόγευμα των Xοών συνηθίζονταν στους δρόμους «αι εκ των αμαξών λοιδορίαι», δηλαδή πειράγματα εναντίον διαβατών που συνηθίζονταν και στην εορτή των Ληναίων.

Στο ηλιοβασίλεμα των Xοών έκλειναν οι ανθεστηριακοί πανηγυρισμοί και ξεκινούσε η σκοτεινή γιορτή που ολοκληρωνόταν την τρίτη μέρα κι είχε το όνομα Xύτροι. Tο όνομα της ημέρας οφειλόταν στα πήλινα αγγεία (Xύτροι), με μαγειρεμένα πολυσπόρια (πανσπερμία, κόλλυβα), που τα αφιέρωναν στο χθόνιο Eρμή, τον ψυχοπομπό. Η παράδοση που εξηγεί την πανσπερμία είναι πως όσοι σώθηκαν από τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, μαγείρεψαν «χύτραν πανσπερμίας».

Την ημέρα των Χύτρων πίστευαν ότι οι ψυχές ξαναγύριζαν στον επάνω κόσμο και βρίσκονταν αόρατες ανάμεσα στους ζωντανούς. Πίστευαν ακόμη πως ανάμεσα στις ψυχές υπήρχε και παρουσία πονηρών πνευμάτων που ανέβαιναν στη γη με το άνοιγμα του Άδη και μόλυναν τους ανθρώπους και τις τροφές. H παρουσία των ψυχών και άλλων υπάρξεων του κάτω κόσμου έκανε την ημέρα πένθιμη ή αποφράδα. Για το λόγο αυτό οι Αθηναίοι έβαζαν γύρω από τα ιερά τους ένα κόκκινο νήμα που λειτουργούσε αποτρεπτικά και εμπόδιζε τα πνεύματα να εισέλθουν. Επίσης για να τα εμποδίσουν να μπουν στα σπίτια τους άλειφαν τις πόρτες με πίσσα και μασούσαν ράμφους.

Τα βλαβερά πνεύματα του κάτω κόσμου, που μαζί με τις ψυχές έμπαιναν στα σπίτια από το βράδυ των Xοών και έμεναν με τους ζωντανούς την ημέρα των Xύτρων, τις έδιωχναν την επόμενη ημέρα με τη γνωστή φράση: «Θύραζε Κᾶρες, οὐκ ἔτ' Ἀνθεστήρια», δηλαδή «φύγετε ψυχές των νεκρών, τα Aνθεστήρια τελείωσαν πια».

Τα Υδροφόρια ήταν μια γιορτή που γινόταν την τρίτη μέρα των Aνθεστηρίων σε ανάμνηση όσων πνίγηκαν κατά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα:
"Yδροφόρια, εορτή πένθιμος Aθήνησιν επί τοις εν τω κατακλυσμώ απολομένοις".
Κατά τη γιορτή αυτή έριχναν άρτους από σιτάρι και μέλι σε ένα χάσμα που υπήρχε μέσα στο ναό του Oλυμπίου Διός γιατί από το χάσμα εκείνο πίστευαν ότι η Γη είχε απορροφήσει τα νερά του κατακλυσμού.

Με τα Yδροφόρια τελείωνε η γιορτή των Aνθεστηρίων.

Με τους Xόες ή με τους Xύτρους σχετίστηκε η αιώρα (κούνια). Yπήρχε η παράδοση πως μετά την αυτοκτονία της κόρης του Iκαρίου Hριγόνης με απαγχονισμό, επειδή πολλές νέες απαγχονίζονταν για εξιλέωσή της, το δελφικό μαντείο υπέδειξε την αιώρα ως υποκατάστατο.

Ανθεστήρια γιόρταζαν στη Βοιωτία, στην Κόρινθο, στην Μαγνησία, στη Σμύρνη, στη Μίλητο, στην Έφεσο, στην Πριήνη και αλλού.

Στη Μαγνησία καθιέρωσε τη γιορτή ο Δημοσθένης με θυσία στο Διόνυσο:
"... και Διονύσω χοοπότη θυσιάσαντα και την χοών εορτήν αυτόθι καταδείξαι"

Η απάτη του υποτιθέμενου «χρησμού» της Πυθίας

Η απάτη του υποτιθέμενου «χρησμού» της Πυθίας προς τον Ιουλιανό
Εφευρέθηκε από τον Βυζαντινό χρονογράφο Γ. Κεδρηνό 700 χρόνια αργότερα!

Καβείριος

Γενιές και γενιές Ελλήνων μεγάλωσαν μαθαίνοντας από τα σχολικά εγχειρίδια της υποτιθεμένης «Ιστορίας», ότι η Πυθία με «χρησμό» προς τον αυτοκράτορα Ιουλιανό πιστοποίησε τάχα το τέλος του Αρχαίου Κόσμου.

Όπως αναφέρεται λοιπόν στα βιβλία «Ιστορίας» της Ελληνικής Εκπαίδευσης, κατά το έτος 361 εστάλη από τον Ιουλιανό στους Δελφούς ο φίλος του Ορειβάσιος, ιατρός από την Πέργαμο, για να προσπαθήσει να ανορθώσει το Μαντείο των Δελφών που βρισκόταν «σε πολύ άσχημη κατάσταση». Η Πυθία, για να του. δείξει πόσο. μάταιη ήταν η προσπάθεια ανόρθωσης του Μαντείου και κατ'επέκταση της Εθνικής Ελληνικής Θρησκείας, έδωσε υποτίθεται τον παρακάτω «χρησμό»:

«Είπατε τώ βασιλεί, χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά, ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ουδέ παγάν λαλέουσαν. Απέσβετο και το λάλον ύδωρ»,

δηλαδή

«Πείτε στον βασιλιά, ότι στο χώμα κείτεται ο έντεχνος αυλός, ο Φοίβος δεν έχει πια κατοικία, ούτε δάφνη μαντική, ούτε πηγή ομιλούσα. Χάθηκε και το νερό που μιλούσε»

Ο παραπάνω «χρησμός» δεν μοιάζει βεβαίως με κανέναν από τους καταγεγραμμένους από την απώτατη αρχαιότητα χρησμούς του Μαντείου. Αποτελεί μάλλον αποτύπωση μίας πιθανής ή φανταστικής «κακής» κατάστασης στους Δελφούς του 4ου αιώνος. Θα μπορούσε κάποιος καλόπιστος ερευνητής να υποθέσει ότι πιθανώς να είναι μία υπαρκτή κραυγή αγωνίας της Πυθίας, που έβλεπε τα Ιερά να καταστρέφονται και να βεβηλώνονται, αν και ο ιστορικός μάλλον θα γελάσει με αυτή την εκδοχή, αφού την εποχή εκείνη το συγκεκριμένο Μαντείο, μολυσμένο από χριστιανικές ταφές εγγύς του Ναού του Απόλλωνος, ΔΕΝ χρησμοδοτούσε.

Η ιστορική αλήθεια για τον «χρησμό» είναι βεβαίως πολύ διαφορετική. Ο «χρησμός» εφευρέθηκε και καταγράφηκε από τον Βυζαντινό χρονογράφο Γεώργιο Κεδρηνό τον 11ο αιώνα, δηλαδή 700 χρόνια αργότερα!!! Φαίνεται πως ακόμη και τον 11ο αιώνα, παρά τις καταστροφές, διώξεις, λεηλασίες, σφαγές τόσων αιώνων, οι χριστιανοί δεν είχαν εξαφανίσει τους Εθνικούς. Η Ελληνική ψυχή ήταν ακόμα ζωντανή.

Ένα άλλο δεδομένο πάντως που δεν θα πρέπει να διαφεύγει από κανέναν λογικό άνθρωπο είναι επίσης το εξής: Οι χριστιανοί πρέσβευαν με πάθος πως τάχα η Μαντική Τέχνη των προγόνων μας ήταν μία «πλάνη». Παρόλα ταύτα, εκτός από τους απηνείς διωγμούς που οργάνωσαν επί αιώνες για να ξηλώσουν από προσώπου γης αυτή την «πλάνη», προσέδωσαν μέσω του Κεδρηνού σε αυτά τα υποτιθέμενα «τελευταία» «λόγια» της Πυθίας μεγάλη εγκυρότητα και βαρύτητα και τα χρησιμοποίησαν ως τρανταχτό τάχα επιχείρημα κατά των Εθνικών, επί αιώνες.

Επειδή λοιπόν και εμείς, ως Έλληνες κανονικοί, μάθαμε να αναλύουμε τον Κόσμο λογικά, θα ήθελα κάπου εδώ να θέσω σε πάντα ενδιαφερόμενο τον παρακάτω προβληματισμό:
Έστω ότι ο Χριστιανισμός δέχεται ειλικρινά την αλήθεια και βαρύτητα του εν λόγω «χρησμού». Τότε οφείλει να δέχεται και την σοβαρότητα και βαρύτητα ΟΛΩΝ των χρησμών που έδινε η Πυθία, γιατί είναι μάλλον παράλογο να χρησμοδότησε αυτή σε διάρκεια τριών περίπου χιλιετιών μία μόνο φορά σωστά, και αυτήν στον Ιουλιανό.


Έστω ότι ο Χριστιανισμός δεν δέχεται την αλήθεια και βαρύτητα κάθε χρησμού της Πυθίας. Άρα και ο «χρησμός» που υποτίθεται ότι αυτή έδωσε στον Ιουλιανό, είναι λανθασμένος. Άρα και ο Φοίβος έχει καλύβην και μάντιδα δάφνην!
Και έρχεται στη Λογική Επιστήμη η Ιστορική Επιστήμη να προσθέσει και αυτή το στοιχείο ότι ούτε το Μαντείο χρησμοδοτούσε επί Ιουλιανού, ούτε κανείς ήξερε για τέτοιον «χρησμό» έως τον 11ο αιώνα !!! Και όμως, όπως προείπαμε, γενιές και γενιές Ελλήνων μεγάλωσαν μαθαίνοντας από τα σχολικά εγχειρίδια της υποτιθεμένης «Ιστορίας», ότι η Πυθία με «χρησμό» προς τον αυτοκράτορα Ιουλιανό πιστοποίησε τάχα το τέλος του Αρχαίου Κόσμου...

ΠΛΑΤΩΝΑΣ - ΦΑΙΔΡΟΣ

...
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έχω να πω όσα άκουσα από τους παλιούς, και αν αυτά είναι αληθινά, οι ίδιοι το ξέρουν. Αλλά, αν βρίσκαμε την αλήθεια μόνοι μας, θα μας ενδιέφεραν, από εκεί και πέρα, οι γνώμες των ανθρώπων;

ΦΑΙΔΡΟΣ: Αστείο πράγμα αυτό που ρώτησες. Όμως πες μου αυτά που ισχυρίζεσαι ότι έχεις ακούσει.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν άκουσα πως κάπου στη Ναύκρατη της Αιγύπτου υπάρχει ένας από τους αρχαίους τοπικούς θεούς. Το όνομά του είναι Θεύθ. Αυτός είναι που βρήκε πρώτος τους αριθμούς και τον μαθηματικό συλλογισμό και τη γεωμετρία και την αστρονομία, και ακόμα τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους κύβους, και τέλος τους χαρακτήρες των γραμμάτων. Και εκείνη την εποχή βασιλιάς όλης της Αιγύπτου ήταν ο Θαμούς, που έμενε στη μεγάλη πόλη της επάνω περιοχής, την οποία οι Έλληνες την ονομάζουν Αιγυπτιακές Θήβες. Και τον θεό της τον ονομάζουν Άμμωνα. Ήρθε σ' αυτόν ο Θεύθ και του έδειξε τις τέχνες του, υποστηρίζοντας ότι πρέπει να διαδοθούν και στους άλλους Αιγυπτίους. Και ο Θαμούς ρώτησε ποια είναι η χρησιμότητα της καθεμιάς.

Καθώς ο Θεύθ τις εξηγούσε μία προς μία, ο βασιλιάς επαινούσε ό,τι έκρινε πως λεγόταν καλά και κατηγορούσε ό,τι έκρινε πως δεν ήταν καλό. Λέγεται πως ο Θαμούς είπε στον Θεύθ πολλά και υπέρ και κατά κάθε τέχνης, που αν τα εξετάσουμε αναλυτικά, θα μακρηγορούσαμε. Πάντως όταν έφθασαν στα γράμματα, ο Θεύθ είπε: "Βασιλιά μου, η γνώση αυτών των πραγμάτων θα κάνει τους Αιγυπτίους πιο σοφούς και δυνατότερους στη μνήμη, γιατί βρέθηκε το φάρμακο της σοφίας και της μνήμης".

Όμως ο Άμμωνας απάντησε: "Θεύθ, που κατέχεις τόσες τέχνες, να ξέρεις πως άλλος έχει την ικανότητα να δημιουργεί τις τέχνες, και άλλος εκείνη την ικανότητα που θα του επιτρέπει να κρίνει πόσο πρόκειται να ωφελήσουν και πόσο να βλάψουν όποιους πρόκειται να τις χρησιμοποιήσουν. Και τώρα εσύ, σαν πατέρας της τέχνης των γραμμάτων, από ευμενή διάθεση προς το έργο σου, απέδωσες τα αντίθετα από αυτά που μπορεί πραγματικά τούτη η τέχνη να κάνει. Γιατί τα γράμματα θα προκαλέσουν λήθη στις ψυχές όσων θα τα μάθουν, εφόσον οι ίδιοι δε θα φροντίζουν για την άσκηση της μνήμης τους, μια και, αποκτώντας εμπιστοσύνη στη γραφή, θα φέρνουν τα πράγματα στo μυαλό τους όχι από μόνοι τους, από μέσα τους, αλλά από έξω, διαμέσου ξένων σημείων.
Δε βρήκες, λοιπόν, το φάρμακο της μνήμης, αλλά της υπενθύμισης. Και έτσι παρέχεις στους μαθητές σου μια φαινομενική σοφία, όχι όμως και την αλήθεια. Γιατί, με την τέχνη που προσφέρεις, θα ακούσουν πολλά χωρίς να τα διδαχθούν, και, επομένως, θα πιστέψουν ότι ξέρουν πολλά, ενώ στην πραγματικότητα, στις περισσότερες περιπτώσεις θα στερούνται της γνώσης και θα είναι δύσκολο να τους συναναστρέφεται κανείς, αφού, αντί σοφοί, θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι".

ΦΑΙΔΡΟΣ: Σωκράτη, εσύ εύκολα δημιουργείς ιστορίες σχετικά με την Αίγυπτο και με όποια άλλη χώρα θέλεις.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Φίλε μου, εκείνοι που βρίσκονταν μέσα στο ιερό του Δία στη Δωδώνη, είπαν πως οι πρώτοι μαντικοί λόγοι εμφανίστηκαν μέσα από μια βαλανιδιά, που ήταν εκεί. Έτσι, στους ανθρώπους εκείνης της εποχής, που, όπως κι εσείς οι νέοι, δεν ήταν σοφοί, αρκούσε να ακούν, ωθούμενοι και από την απλοϊκότητά τους, μια βαλανιδιά ή ένα βράχο, με την προϋπόθεση βέβαια, ότι έλεγαν την αλήθεια. Όμως εσένα ίσως σε ενδιαφέρει ποιος είναι αυτός που τη λέει και από ποιο μέρος είναι, γιατί δεν εξετάζεις μόνο το αν λέει την αλήθεια ή όχι.

ΦΑΙΔΡΟΣ: Καλά έκανες και με μάλωσες. Και η δική μου γνώμη σχετικά με τα γράμματα είναι ίδια με εκείνη του Θηβαίου.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όποιος λοιπόν πιστεύει ότι μέσα στους χαρακτήρες των γραμμάτων άφησε κάποια τέχνη για τους μετά από αυτόν, και, επίσης, όποιος δέχεται ότι από τα γράμματα θα προκύψει κάτι σαφές και βέβαιο, πρέπει να διακατέχεται από μεγάλη απλοϊκότητα και, στην πραγματικότητα, να αγνοεί το χρησμό του Άμμωνα, αφού νομίζει ότι οι γραμμένοι λόγοι κάνουν κάτι παραπάνω από το να υπενθυμίζουν, σ' εκείνον που τα ξέρει, τα θέματα στα οποία αναφέρονται τα γραπτά.

ΦΑΙΔΡΟΣ: Πάρα πολύ σωστά.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, Φαίδρε, η γραφή έχει αυτό το φοβερό χαρακτηριστικό, και εκεί, στ' αλήθεια, μοιάζει με τη ζωγραφική. Και τούτης εδώ τα δημιουργήματα στέκονται μπροστά μας σα να είναι ζωντανά, όμως αν τα ρωτήσεις κάτι, σιωπούν με σοβαρότητα. Το ίδιο κάνουν και οι γραπτοί λόγοι. Τείνεις δηλαδή να πιστέψεις ότι αυτοί σκέφτονται κάτι και μιλούν, αν όμως τους ρωτήσεις για κάτι απ' όσα λένε, το οποίο θέλεις να μάθεις, πάντοτε σου εκφράζουν ένα και το ίδιο πράγμα. Και κάθε λόγος, από τη στιγμή που γραφτεί, κυλάει παντού με τον ίδιο τρόπο, και σ' εκείνους που τον γνωρίζουν καλά, και σ' εκείνους που δεν έχουν καθόλου σχέση με το περιεχόμενό του, και δεν ξέρει από μόνος του σε ποιους πρέπει να απευθύνεται και σε ποιους όχι. Και όταν τον κακομεταχειρίζονται και άδικα μιλούν άσχημα γι' αυτόν, έχει πάντα ανάγκη από τον πατέρα του, για να τον βοηθήσει, αφού ο ίδιος δεν μπορεί ούτε να αμυνθεί, ούτε να βοηθήσει τον εαυτό του.

ΦΑΙΔΡΟΣ: Και πάλι μίλησες πολύ σωστά.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Λοιπόν, τι; Βλέπουμε άλλο λόγο, που να είναι γνήσιος αδελφός τούτου εδώ, του γραπτού, και με ποιον τρόπο δημιουργείται, και πόσο είναι, από τη φύση του, καλύτερος και δυνατότερος από αυτόν εδώ;

ΦΑΙΔΡΟΣ: Ποιος είναι αυτός, και πως πιστεύεις ότι δημιουργείται;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αυτός που γράφεται με γνώση μέσα στην ψυχή εκείνου που μαθαίνει, ο λόγος που μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και που ξέρει σε ποιους πρέπει να μιλάει και σε ποιους να σωπαίνει.

ΦΑΙΔΡΟΣ: Εννοείς τον έμψυχο και ζωντανό λόγο εκείνου που έχει την κατάλληλη γνώση, το λόγο, δηλαδή, του οποίου ομοίωμα δίκαια θα αποκαλούσαμε το γραπτό λόγο.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι ακριβώς. Πες μου τώρα τούτο. Ο νοήμων γεωργός, για όποιους σπόρους του φροντίζει και θέλει να του δώσουν καρπούς, τι από τα δύο κάνει, τους σπέρνει, έχοντας την επιθυμία να χαίρεται το καλοκαίρι στους κήπους του Άδωνη βλέποντας πως έγιναν όμορφα φυτά, ή μήπως, όταν τα κάνει αυτά, τα κάνει για παιχνίδι και για να γιορτάσει; Μήπως, για τους σπόρους που τον ενδιαφέρουν σοβαρά, κάνει χρήση της γεωργικής τέχνης και, σπέρνοντάς τους στο κατάλληλο έδαφος, είναι ευχαριστημένος αν τον όγδοο μήνα ωριμάσουν πλήρως όσοι έσπειρε;

ΦΑΙΔΡΟΣ: Έτσι είναι Σωκράτη. Αυτά κάνει στις περιπτώσεις που ενεργεί σοβαρά, ενώ κάνει άλλα στις περιπτώσεις που ενεργεί αλλιώς, δηλαδή όπως ανέφερες.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Και θα πούμε πως, όποιος κατέχει τη γνώση των δικαίων και των όμορφων και των καλών πραγμάτων έχει λιγότερη κρίση από το γεωργό, σε ό,τι αφορά τους δικούς του σπόρους;

ΦΑΙΔΡΟΣ: Καθόλου δεν θα το πούμε αυτό.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Επομένως, όταν ενεργεί σοβαρά, δεν θα τους γράψει στο νερό με μελάνι, σπέρνοντάς τους με την πέννα του, και με λόγους που δεν μπορούν ούτε να εκφραστούν προκειμένου να βοηθήσουν τον εαυτό τους, ούτε να διδάξουν ικανοποιητικά την αλήθεια.

ΦΑΙΔΡΟΣ: Φαίνεται πως όχι.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Φυσικά όχι. Όπως δείχνουν τα πράγματα, τους κήπους με τους χαρακτήρες των γραμμάτων, θα τους σπείρει και θα τους γράψει για παιχνίδι. Κι όταν συγγράφει, θα το κάνει σαν να μαζεύει θησαυρούς για την βοήθεια της μνήμης του, για να τους έχει ενεργούς αν φθάσει στο σημείο να γεράσει και να ξεχνάει, και αυτός και ο καθένας που θα ακολουθήσει την ίδια πορεία. Και θα ευχαριστηθεί όταν θα τους βλέπει να φυτρώνουν απαλοί.


Νομίζω ότι η σοβαρή ενασχόληση με αυτά γίνεται πολύ ομορφότερη όταν κανείς, κάνοντας χρήση της διαλεκτικής τέχνης, παραλάβει μια πρόσφορη ψυχή και φυτέψει και σπείρει μέσα της λόγους που να συνοδεύονται από την ανάλογη γνώση, που να μπορούν να βοηθούν και τον εαυτό τους κι εκείνoν που τους φύτεψε, και να μην είναι άκαρποι, αλλά να έχουν σπόρο, και από εκεί πάλι να φυτρώνουν άλλοι λόγοι σε άλλες ψυχές, οι οποίοι να μπορούν να διατηρούν για πάντα αθάνατη τη σπορά, και να κάνουν ευτυχισμένο αυτόν που τους έχει, στο μεγαλύτερο βαθμό που αυτό είναι δυνατό στον άνθρωπο.